عمیقاً باور دارم ما می‌توانیم الگوی نوینی از توسعه را تجربه کنیم آن هم توسعه حول محور کتابخانه‌های عمومی به عنوان مراکز اجتماع محلی.
در یک دهه گذشته که کارمند نهادکتابخانه‌های عمومی بوده‌ام، پی‌رنگی از این الگوی توسعه را در بسیاری از روستاها و مناطق کم برخودار تا شهرها و کلان‌شهرها در قالب 6 کارویژه که در ادامه آمده دیده‌ام.
1. ارائه دسترسی به اطلاعات: کتابخانه‌های عمومی منابع متنوعی از جمله کتاب‌ها، مقالات، و پایگاه‌های داده را در اختیار عموم قرار می‌دهند. این دسترسی به اطلاعات به افراد کمک می‌کند تا دانش خود را افزایش دهند و تصمیم‌های بهتری بگیرند.
2. توسعه سواد: این کتابخانه‌ها نقش مهمی در ارتقاء سواد عمومی دارند. با برگزاری دوره‌های آموزشی و کارگاه‌های مختلف، افراد را به یادگیری و توسعه مهارت‌های خود تشویق می‌کنند.
3. فضای اجتماعی: کتابخانه‌های عمومی فضایی برای تبادل نظر و گفت‌وگو بین افراد مختلف فراهم می‌کنند. این تعاملات اجتماعی به تقویت روابط اجتماعی و فهم متقابل کمک می‌کند.
4. عمومی‌سازی هنر و علم: با برگزاری رویدادهای فرهنگی، نمایشگاه‌ها و برنامه‌های هنری و علمی، کتابخانه‌های عمومی به ترویج علم و هنر در جامعه کمک می‌کنند.
5. حمایت از کارآفرینی: کتابخانه‌ها می‌توانند با ارائه منابع و مشاوره‌های لازم، به کارآفرینان و کسب‌وکارهای کوچک در جامعه کمک کنند. 6. توسعه یادگیری مادام‌العمر: کتابخانه‌های عمومی به افراد این امکان را می‌دهند که در هر سنی و در هر مرحله‌ای از زندگی خود به یادگیری ادامه دهند و مهارت‌های جدیدی بیاموزند. در مجموع، کتابخانه‌های عمومی به عنوان محور توسعه، با فراهم کردن دسترسی به اطلاعات، ارتقاء سواد، و تقویت روابط اجتماعی، نقش اساسی در بهبود کیفیت زندگی فردی و پیشرفت جوامع ایفا می‌کنند.
در جمهوری اسلامی ایران کتابخانه‌های عمومی در قامت یک نهاد عمومی غیردولتی ایفای نقش می‌کند همین موضوع برخی ظرفیت‌های قانونی مانند هیئت امنایی بودن که می‌تواند به مدیریت بهتر کتابخانه‌های عمومی به دور از گیرودار بروکراسی منتهی شود و حل بسیاری از مسائل مانند اصلاح ساختار، آیین‌نامه‌ها و مقررات داخلی آن را سرعت بخشد. ظرفیت دیگر کتابخانه‌های عمومی ایران نیروی انسانی به نسبت جوان آن به دلیل تازه تاسیس بودن نهاد است.
این دو ظرفیت را باید در کنار پهنه جغرافیای خدمت کتابخانه‌های عمومی دید به طوری که کتابخانه‌های عمومی به صورت شبکه‌ای در تمامی شهرستان‌ها، اکثر شهرها و روستاهای بزرگ سراسر کشور شعبه یا واحد خدمت دارد. بی دلیل نیست در دوره پیشین وزارت، برادر دانشمندم جناب آقای دکتر صالحی استعاره پایگاه اجتماعی را به درستی برای این شبکه فرهنگی بی‌مانند اطلاق می‌کرد.
با وجود همه این ظرفیت‌ها و فرصت‌ها چالش‌های بزرگی پیش روی کتابخانه‌های عمومی است که در صورت عدم مدیریت صحیح بیم آن می‌رود به بحران تبدیل شوند. دو دهه بعد از تصویب قانون تاسیس کتابخانه‌های عمومی اینک تداوم حیات و بهره‌وری مناسب این شبکه فرهنگی نیازمند حل چند چالش کلان است. در ادمه به طور نمونه به سه چالش اشاره می‌کنم. 1. دسترسی به خدمات کتابخانه‌های عمومی در تنگناست، از یک سو امکان توسعه فیزیکی کتابخانه‌های عمومی به دلیل هزینه‌های کلان آن و شرایط اقتصادی کشور به کندی پیش می‌رود و از سوی دیگر خدمات کتابخانه‌های عمومی بیشتر محصور در ساختمان آن‌هاست به همین دلیل بیش از نیمی از مردم ایران طبق استانداردهای بین‌المللی به خدمات کتابخانه‌های عمومی دسترسی ندارند. سیاست لازم در این خصوص تکمیل پروژه‌های موجود با استفاده از تمامی ظرفیت‌هاست.
بدین منظور به طور ویژه باید نهضت افتتاح کتابخانه‌های مرکزی دوباره با شتاب بیشتری پی‌گرفته شود همانگونه که در اواخر دهه ۹۰ کتابخانه‌های مرکزی به عنوان هاب خدمات در استان‌های خراسان رضوی و یزد تاسیس شد و در چند استان دیگر تا مرحله افتتاح پیشرفت و انقلابی در توسعه خدمات و سرانه فضای کتابخانه‌های عمومی این استان‌ها ایجاد کرد. راهبرد دیگر برای حال این چالش توسعه خدمات کتابخانه‌های عمومی از طریق فضای مجازی و خدمات برون‌کتابخانه‌ای است در روزگار فعلی دسترسی به خدمات کتابخانه‌های عمومی لزوماً برابر با دسترسی به خود کتابخانه عمومی نیست کتابخانه‌های عمومی می‌توانند از طریق فناوری‌های نوین و فضای مجازی به افراد خارج از محدوده خدمت خود نیز خدمات ارائه نمایند که لازمه آن توسعه زیرساخت‌های فناورانه و سیاستی است. 2. چالش دیگر در حوزه منابع انسانی نهاد است. آخرین آزمون جذب نیروی پیمانی نهاد در سال ۱۳۹۴ برگزار شده و به همین دلیل نیروهای جدید به صورت ساعتی جذب شده‌اند که بعد از گذشت قریب به ۶ سال برخی از آنها همچنان به صورت ساعتی در کتابخانه‌های عمومی مشغول به فعالیت هستند.
چالش بعدی عقب ماندگی کتابخانه‌های عمومی از توسعه فناوری‌های نوین و تحول دیجیتال است. ساده‌ترین نمونه این چالش نداشتن اپلیکیشن کتابخانه‌های عمومی است با اینکه سه دهه از ورود سیستم‌های نرم‌افزاری به کتابخانه‌های عمومی می‌گذرد متاسفانه همچنان جای اپلیکیشن یا برنامه کاربردی در کتابخانه عمومی خالی است. مهم‌تر از اپلکیشن، کتابخانه عمومی دیجیتال است که آن نیز غایب بزرگ کتابخانه عمومی ایرانی است. لذا می‌بایست در کمترین زمان ممکن با همکاری شرکت‌های دانش بنیان و حمایت معاونت علمی ریاست جمهوری به ویژه ستاد توسعه فناوری‌های فرهنگی و نرم در این خصوص قدم برداشت.
حال که دوره جدید هیئت امنا آغاز به کار کرده و مدیری جوان و متخصص عهده‌دار این نهاد شده است به حول قوه الهی ذیل رهنمودهای رهبر معظم انقلاب و در چارچوب دولت وفاق ملی می‌توان، با ابتنا بر شایسته‌سالاری، خرد جمعی، کارکارشناسی و پژوهش و تشکیل شورای راهبردی نهاد به رفع چالش‌ها و خلق فرصت پرداخت و از این شبکه بی‌بدیل فرهنگی به عنوان یکی از دست‌آوردهای انقلاب اسلامی در راستای توسعه اجتماعی بهره گرفت و به الگویی در این زمینه دست یافت.
علی اکبر سبزیان؛ مدیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی استان لرستان