نگاهی گذرا به کتاب تاریخ نجف از آغاز تا کنون اثر دکتر هادی انصاری به قلم و تقریظ حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمد علی مهدوی راد
نجف سراسر عشق و شور است و حکایت مظلومیت و استقامت ! هم درد است و هم درمان ! شمع فروزان و سرچشمه حیات است ! نجف کوی عاشقان و عارفان است ! و دیار و مقصد مشتاقان فراوان در همه دورانها !
نجف برای شیعیان نماد ،دانش عدالت کرامت و ارجمندی است. نجف یادآور نام و یاد امیر مؤمنان علی (ع) در ذهن و زبان و بیان و بنان است. نجف جلوه حق و حقیقت، فقه و فقاهت و یادآور گامهای بلند سنت شناسان علوی در گسترش آگاهی و معنویت است.
نجف با حضور نقش آفرین و هوشمندانه شیخ الطائفة ، آوازه ای شکوهزاد یافت و در آن فقه و فقاهت دامن گشود و بگسترد و آن دیار قدسی که با مضجع مطهر أمیر مؤمنان شکوهی وصف ناپذیر یافته بود، با حضور عالمان، فقیهان شاعران و …. محتوایی ژرف و غنی از آموزه های مکتب اسلام را در پیش دید نسلها و عصرها نهاد و اعماق جلیل آن معارف را بگستراند.
در آن دیار ارجمند به یمن جلوه والای نام و یاد علوی و افزونی حضور عالمان و سپیده باوران و شیفتگان مکتب علوی ، مساجد بسیاری بنیاد نهاده شد که در زیر سقفهای آن علوم اسلامی تدریس و تکمیل شد و دامنه دانش های اسلامی بگسترد و با قدم قلم عالمان میراث مکتوب جلوه ای فزون تر یافت. بدین سان توان گفت «نجف» تجسم عین مکتب نمایش گسترده دانش شیعه و آموزش دانشهای اسلامی – شیعی است.
نجف مهد دانش تمدن و جایگاه بلند آوازه تفکر علوی است که صدها فقیه متکلم محدث، مفسر فرهنگ شناس فرهنگ بان فرهنگ گستر در آن برآمدند و حماسه جاوید را مرزبانی کردند.
نجف جایگاه حضور فقیهان یعنی وارثان پیامبران ، حاملان حقایق دین ، نگهبانان معارف کتاب مبین و مرزداران ارجمند اندیشه اسلامی بوده و هست که حراست از مکتب و دفاع از دین و جلوگیری از دشمنان و اهریمنان و آتش نهادان را از ورود به ساحت تفکر اسلامی و گمراهی آفرینی از جان سپری می ساختند و …
گوشه و کنار کوچه های ساده و بدون جذبه های آنچنانی و جلوه های ناستودنی و خانه های خُرد و بدون تجمل و ……
نجف، چهره های منوًری از فقیهان شیعه و راست قامتان جاوید و بلند همتان نستوه و تلاش گران خستگی ناپذیری را دربر گرفته است که در میدان تبیین حق و تبلیغ دین و تفسیر آفتاب و برنمودن آموزه های والای مکتب همت می ورزیدند و در این سمت و سوی گران مایه از هیچ دریغ نمی ورزیدند.
حوزه نجف در بیداری و آگاهی گستری و اشراف بر جاری های زمان و حراست از مکتب ، به ویژه در قرن های اخیر جایگاه بس بلند داشته و دارد. حماسه آفرینان و حماسه گستران نجف اشرف در حوادث سهمگین روزگار مشروطیت و پیش و پس از آن و اکنون نیز ایستارهای خردمندانه هوشمندانه و راهگشایی داشته و دارند.
گوشه و کنار کوچه های ساده و بدون جذبه های آنچنانی و جلوه های ناستودنی و خانه های خُرد و بدون تجمل و ……
نجف، چهره های منوًری از فقیهان شیعه و راست قامتان جاوید و بلند همتان نستوه و تلاش گران خستگی ناپذیری را دربر گرفته است که در میدان تبیین حق و تبلیغ دین و تفسیر آفتاب و برنمودن آموزه های والای مکتب همت می ورزیدند و در این سمت و سوی گران مایه از هیچ دریغ نمی ورزیدند.
حوزه نجف در بیداری و آگاهی گستری و اشراف بر جاری های زمان و حراست از مکتب ، به ویژه در قرن های اخیر جایگاه بس بلند داشته و دارد. حماسه آفرینان و حماسه گستران نجف اشرف در حوادث سهمگین روزگار مشروطیت و پیش و پس از آن و اکنون نیز ایستارهای خردمندانه هوشمندانه و راهگشایی داشته و دارند.
اثری گران مایه خواندنی و ستودنی در سمت و سوی یاد شده را در پیش دارم با عنوان “تاریخ نجف از آغاز تا کنون ” به خامه یکی از ارادتمندان و شیفتگان آستان علوی و دارای آثاری ارجمند در تاریخ اسلام و عراق آقای دکتر هادی انصاری
نویسنده در آن دیار قدس و سرزمین شرف و شرافت و آزادگی کرامت و دانش و فضیلت دیده به جهان گشوده است و سالهای آغازین زندگی و نوجوانی و تحصیلات تا پایان دوره دبیرستان را در کنار مضجع مطهر حضرت علی (ع) گذرانده است. شیفتگی شیدایی و شور و هیجان نویسنده به هنگام سخن گفتن از زادگاهش کاملاً پیداست. او کتاب را با جملات زیبا دلپذیر و نمایانگر ارادت ژرف به آن دیار آغاز کرده است.
نجف از شهر و دیار والاتر است ! نجف سراسر عشق و شور است ! و حکایت مظلومیت و استقامت ! هم درد است ! و هم درمان ! شمع فروزان و سرچشمه حیات است ! نجف کوی عاشقان و عارفان است ! و دیار و مقصد مشتاقان فراوان در همه دورانها !
کتاب با دو دل نگاشته خواندنی ، آغاز می شود که به گونه ای گویا نشان دهنده شیفتگی و دلبستگی ژرف نویسنده به آن دیار است. آنگاه فصل اول آغاز میشود با بررسی و واکاوی معنای «نجف» و با گزارش موقعیت جغرافیایی آن دیار ادامه می یابد. آنگاه گزارش نامهای نجف است؛ از جمله «جودی نویسنده برای استوارسازی این عنوان و اینکه اینجا لنگرگاه» کشتی حضرت نوح بوده است درنگی شایسته می کند و از منابع و مصادر تفسیری تاریخی حدیثی و ….. بهره برده است.
یادآوری کنم که محقق ارجمند و بسیار داران روزگار ما حضرت آیت الله سید سامی البدری در مقاله ای بلند با عنوان “النجف مرسی سفینة نوح علیه السلام ” بر اساس داده ها و آگاهی های میراث قرآنی تفسیری، حدیثی، عبری، آرامی سریانی، سنسکریتی و ….. این دیدگاه را استوار کرده است این مقاله در تراث النجف، العدد ١، ربیع الأول ١٤٣٠ انتشار یافته است.
نجف در گذرگاه تاریخ و در روزگاران حاکمیت خلفا در ادامه پژوهش بررسی شده است. پایان بخش این فصل، سخن از شهادت و دفن علی (ع) است و چگونگی پنهان ماندن آن و سپس آشکار شدن و بالاخره جایگاه نجف در روایات
در فصل دوم ساختمان مرقد مطهر گزارش شده است؛ از دوران هارون الرشید تا روزگاران اخیر در ضمن گزارش حوادث و سوانح مرتبط با ساختمان مرقد مطهر مطالب بسیار مهم اجتماعی فرهنگی و سیاسی مستند و دقیق گزارش شده است؛ از جمله در این سده های اخیر فتنه وهابیان و حمله آن زشت خویان دون مایه به نجف اشرف و کربلا و یورشهای مکرر به نجف و نقش شکوهمند عالمان و مجتهدان در این جریانها خواندنی و تأمل کردنی است. روابط ایران و دولت عثمانی نیز از جمله گزارشهای این بخش است. سفر مفتی مصر و گفتگویش با شیخ حسن کاشف الغطاء نیز خواندنی است. بخشهای یورشها و شبیخون های وهابیان سبک مغز جهل گستر و دیگر برخوردهای برخاسته از دون صفتی حاکمان روزگار عثمانی ، قصه آکنده از غصه ای است که نشان دهنده مظلومیت شیعه است و حق مداران علوی
جلد دوم با گزارش چگونگی های دربهای حرم مطهر آغاز می شود و با گزارش گنبد بارگاه علوی در گذرگاه تاریخ و پس از آن ادامه می یابد و پس از آن سخن از ایوان طلاست و مناره ها از جمله ویژگیهای کران مند این پژوهش گزارشهای مستقیم و دقیق نویسنده است و یکی از نمونه های روشن و خواندنی آن چگونگی ترمیم خشت های مناره ایوان بارگاه علوی ، چگونگی خشتها و تعداد دقیق آنهاست که جان را از شور و شیدایی آکنده میکند و در قلب هیجان می آفریند (ص ۸۳ – (٩٦) و چنین است آگاهی ها از درون گنبد نگاشته ها، اشعار، احادیث و …….
سخن از صحن علوی و بازار بزرگ نجف و نقش شیخ بهایی در آن ، دروازه های صحن شریف و گزارش چگونگی برخی از مساجد مانند مسجد خضراء، مسجد بالاسر و گنجینه ها و خزانه ها و بالاخره «خزانه کتاب آستان علوی» و «قرآنها» که مواردی از آن تبیان شیخ شرح دیوان متنبی، ریاض العلماء» و ….. یاد شده است. در نهایت گزارش مستقیم صحن حضرت زهراست که در سالهای اخیر به همت والای ولایت مداران علوی سامان یافته است. چگونگی این صحن و ویژگی های دقیق آن ، عشق و شیدایی سنت شناسان علوی را بر رواق تاریخ ثبت کرده است “هنیئاً لأرباب النعیم نعیمهم”.
گزارش کتاب اندکی دراز دامن شد؛ آهنگ گزیده نگاری داشتم اما خامه چون با یاد امیر مؤمنان علی (ع) در می آمیزد، سرکشی می کند می کوشم با یادکردی کوتاه از ادامه صفحات کتاب بگذارم و بگذرم ……
مشاهیر مدفون در آستان علوی از خاندان ها تا چهره های اجتماعی سیاسی علمی فقهی و … از دیگر بخش های این کتاب است که این کتاب را اثری سودمند در شرح حال نگاری و آکنده از آگاهی های تاریخی کرده است.
یاد کرد خادمان آستان علوی بر اساس خاندانها از بخشهای بسیار خواندنی و سودمند کتاب است که بر اساس آگاهی های این بنده ، بدین سان بی بدیل است و بدیع!
مدارس این حوزه دیرپا و گرانقدر از بخشهای مهم کتاب است. تاریخ نجف بدون ذکر جمیل ” مدارس ” آن ناتمام است. بسیاری از عالمان ، فقیهان ، متکلمان ، شاعران و مرزبانان سترگ حماسه جاوید در این مدارس بالیده اند و در میدان تعلیم و تعلم درخشیده اند که اندیشیدن بدانها حضور عالمان و دیدوران از این دیار را در پیش دید می نهد و جان را به بزرگ داری در آستان مردان مرد و چهره های منور تاریخ وا می دارد . بسیاری از مراجع و شماری از فقیهان و کسانی از نیک سیرتان شیفته دانش و فرهنگ در بنیان این مدارس نقش یاد کردنی دارند و اکنون نیز چنین است؛ نمونه را بنگرید: «مدرسه علامه بلاغی که به یاد مرزبان بزرگ قرن چهاردهم آیت الله شیخ جواد بلاغی به امر آیت الله العظمی سیستانی سامان یافته است با مرکز مجهز فلکی» در بخشی از آن همچنین مدرسه مظفریه» در کنار مقبره آل مظفر و با یاد عالمان آن خاندان به ویژه دو فقیه بلند آوازه این خاندان شیخ محمد حسین مظفر، صاحب کتاب کم نظیر بل بی نظیر دلائل الصدق و شیخ محمدرضا مظفر که نقش آن چهره تابناک حوزه نجف در تعلیم و تعلم عالمان از طریق آثار گرانقدرش یاد کردنی است و ستودنی ،
مدرسه شیخ حسین حلی از دیگر مدارس و با یاد این عالم بزرگ و فقیه ژرف اندیش نیز یاد کردنی است. این اصولی کم نظیر متأسفانه چنان که شایسته است در بیان طالب علمان حوزه ها شناخته نیست. سزامند است صاحب همتی آگاه از ابعاد آثار فقیهان و اصولیان با گزارش دقیقی از میراث مکتوب آن بزرگوار، حق مسلم او بر حوزه و تعلیم و تعلم حوزه نجف را ادا کند مدارس “علویه” ، «شهید عزالدین بحر العلوم و … از دیگر آثار و ماثر حضرت آیت الله العظمی سیستانی است که باید به گونه ای گسترده و دقیق شناسایی و گزارش شود. مساجد، محله ها، راسته ها ، خیابانها مناطق و … از جمله آگاهی های شایسته این مجموعه است.
کتاب «تاریخ نجف از آغاز تا کنون»، مستند است و استوار بر منابع و مصادر بسیار؛ اما چنان که یاد کردم آگاهای مستقیم و اطلاعات بی واسطه کتاب، این مجموعه را در جایگاهی مهم و کارآمد در “نجف پژوهی” قرار داده است.
با دست مریزاد به مؤلف ارجمند کتاب، این گزارش را به پایان می برم با درود از اعماق جان به عالمان و مرزداران بزرگ حوزة علمیة نجف اشرف.
مهدوی راد چهارشنبه ٢٨ آذر ماه ١٤٠٣ شمسی. قم المقدسه