در آزمون تیمز ۲۰۲۳، دانش‌آموزان ایرانی در ریاضی پایه چهارم نمره ۴۲۰ را کسب کردند. این نمره نسبت به سال ۲۰۱۹ که نمره ۴۴۳ بود، کاهش یافته است. تنها ۱ درصد از دانش‌آموزان ایرانی به عملکرد پیشرفته دست یافتند، در حالی که ۵۹ درصد در سطح پایین قرار داشتند.
از منظر روان‌شناسی تربیتی، بهبود وضعیت دانش‌آموزان در آزمون‌های بین‌المللی مانند تیمز (TIMSS) و پرلز (PIRLS) مستلزم به‌کارگیری روش‌هایی است که بر یادگیری عمیق، تقویت انگیزه و کاهش استرس و اضطراب امتحان متمرکز باشد. در زیر راهکارهایی عملی برای معلمین ریاضی و علوم و مشاوران آموزشی ارائه شده‌اند:
۱. تقویت انگیزه درونی برای یادگیری
• هدف‌گذاری مشخص: به دانش‌آموزان کمک کنید اهمیت یادگیری ریاضیات و مهارت‌های خواندن را در زندگی روزمره و آینده شغلی درک کنند. خصوصا این روزها در فضای مجازی سرگرمی محور مثل اینستاگرام به شدت باب شده که این انتگرال یا مشتق یا ریاضی که خوانده‌ایم کجا به کار آمده است؟ غافل از اینکه ویدیوهای زیادی در آپارات و یوتیوب در مورد کاربرد ریاضی در زندگی روزمره ، صنعت و اقتصاد هست که به آن ویدیوها باید بیشتر اهمیت داد.
• ارائه بازخورد مثبت: تشویق پیشرفت، حتی در موارد کوچک، باعث افزایش انگیزه دانش‌آموزان می‌شود.
• ایجاد ارتباط بین مفاهیم آموزشی و زندگی واقعی: ارائه مثال‌های کاربردی و ملموس از ریاضیات و خواندن (مانند استفاده از ریاضی در خرید یا برنامه‌ریزی یا اقتصاد و ترید کردن سهام بورس یا ارزهای دیجیتال ) جذابیت این موضوعات را افزایش می‌دهد.
۲. استفاده از روش‌های یادگیری فعال
• یادگیری مبتنی بر حل مسئله: از فعالیت‌های عملی و پروژه‌های گروهی استفاده کنید تا دانش‌آموزان به‌طور فعال در یادگیری مشارکت کنند. یادگیری مشارکتی که دانش‌آموزان در تیم‌های چند نفره قبل از ارائه درس توسط معلم ، خود به تحقیق و ارائه درس بپردازند ، اثرگذار میباشد.
▪️یادگیری معکوس :
با توجه به حجم زیاد منابع ویدیویی فارسی در اینترنت ( آپارات و یوتیوب یا سایت‌های آموزش ریاضی) می‌توان دانش‌آموزان را به دیدن یک مبحث خاص کتاب درسی ، قبل از تدریس در کلاس هدایت کرد و زمان طلایی سر کلاس را به رفع اشکال و حل مسائل بیشتر پرداخت . در مورد اثربخشی یادگیری معکوس در ریاضیات یا Flipped learning for math پژوهش‌هایی انجام شده است که کارآمدی این روش را تایید می‌کند. در حال حاضر دانش‌آموزان برتر از همین روش با جستجو در اینترنت، خود بر مبحث درسی مسلط شده و در کلاس اشکالات حود را با معلم رفع می‌کنند.
• تشویق تفکر انتقادی و تحلیلی: به جای تأکید بر حفظیات، از دانش‌آموزان بخواهید راه‌حل‌های مختلف برای مسائل پیدا کنند و دلایل خود را توضیح دهند. ایجاد روحیه پرسش‌گری و پاسخ به پرسش‌ها با تحقیق حتی در حد گوگل یا ویدئو های یوتیوب به شدت کارساز است. • بازی‌های آموزشی: استفاده از بازی‌ها و ابزارهای تعاملی برای آموزش ریاضی و خواندن، یادگیری را لذت‌بخش‌تر می‌کند. معلم توانمند می‌تواند برای هر مبحث ریاضی یک بازی تعاملی طراحی کند و مسیر یادگیری را جذاب کرده و مطالب را در ذهن دانش‌آموز تثبیت کند.
۳. تقویت مهارت‌های پایه یادگیری
• تقویت مهارت‌های خواندن:
• برنامه‌ریزی برای مطالعه منظم.
• استفاده از کتاب‌های داستان و متون جذاب برای افزایش علاقه به خواندن.
• تمرین مهارت‌های درک مطلب از طریق سؤال‌های باز و تحلیل متن.
• تقویت مهارت‌های ریاضی:
• تمرکز بر آموزش مفهومی به‌جای صرفاً حل فرمول‌ها.
• استفاده از فعالیت‌های عملی مانند کار با ابزارهای هندسی یا فعالیت‌های شمارش.
۴. کاهش استرس و اضطراب آموزشی
• آموزش مدیریت استرس: تکنیک‌های ساده‌ای مانند تنفس عمیق، مدیتیشن یا ذهن‌آگاهی می‌توانند به دانش‌آموزان کمک کنند تا هنگام آزمون آرامش بیشتری داشته باشند.
• محیط یادگیری حمایتی: معلمان و والدین باید فضایی دوستانه ایجاد کنند که دانش‌آموزان احساس امنیت و راحتی برای بیان اشتباهات خود داشته باشند.
• کاهش تأکید بر رقابت: به جای تمرکز صرف بر رتبه و نمره، روی تلاش و پیشرفت فردی تأکید کنید.
۵. آموزش مهارت‌های یادگیری مستقل
• تقویت مهارت خودنظارتی: به دانش‌آموزان بیاموزید چگونه یادگیری خود را ارزیابی کنند و نقاط قوت و ضعف خود را بشناسند.
• آموزش مدیریت زمان: برنامه‌ریزی و تقسیم‌بندی زمان مطالعه برای بهبود عملکرد در آزمون‌ها بسیار مهم است.
• استفاده از ابزارهای کمک‌آموزشی: دانش‌آموزان را با منابع آنلاین، کتاب‌های کمک‌آموزشی و نرم‌افزارهای آموزشی آشنا کنید. در درس ریاضی اپلیکیشن‌های رسم منحنی و توابع ، به شدت اثربخش است. ۶. تقویت نقش معلمان در فرایند یادگیری
• آموزش معلمان: دوره‌های ضمن خدمت برای آشنایی معلمان با روش‌های نوین تدریس و روان‌شناسی یادگیری برگزار کنید.
• برقراری ارتباط مؤثر با دانش‌آموزان: معلمان باید به‌عنوان الگو و راهنما، رابطه‌ای صمیمانه و حمایتی با دانش‌آموزان داشته باشند.
• استفاده از تفاوت‌های فردی: معلمان باید روش‌های تدریس خود را با توجه به نیازها و سبک‌های یادگیری مختلف دانش‌آموزان تطبیق دهند. در دنیای امروز شخصی سازی نحوه آموزش و یادگیری از اصول مهم در امر معلمی است.
۷. تقویت نقش والدین در یادگیری
• همکاری والدین و مدارس: والدین باید به‌طور فعال در فرایند یادگیری فرزندان خود شرکت کنند، از جمله نظارت بر تکالیف و شرکت در جلسات آموزشی.
• ایجاد محیط مطالعه مناسب در خانه: والدین می‌توانند با ایجاد محیطی آرام و بدون حواس‌پرتی به دانش‌آموزان کمک کنند تا بهتر مطالعه کنند.
• تشویق و حمایت عاطفی: والدین باید برای تلاش‌های فرزندانشان ارزش قائل شوند و آن‌ها را برای یادگیری تشویق کنند.
۸. استفاده از فناوری در آموزش
• نرم‌افزارهای آموزشی: استفاده از اپلیکیشن‌ها و پلتفرم‌های آموزشی برای تمرین ریاضیات و خواندن.
• کلاس‌های آنلاین تعاملی: کلاس‌های مجازی با تمرکز بر حل مسئله و یادگیری مفهومی می‌تواند کارآمد باشد.
• آموزش چندرسانه‌ای: ترکیب ویدئو، انیمیشن و ابزارهای بصری برای جذاب‌تر کردن یادگیری.
۹. تقویت برنامه‌های آموزشی در مدارس
• برگزاری آزمون‌های شبیه‌سازی: آزمون‌هایی طراحی کنید که شبیه آزمون‌های تیمز و پرلز باشند تا دانش‌آموزان با فرمت این آزمون‌ها آشنا شوند. به طور کلی آشنایی با سوالات ، می‌تواند راهکار خوبی برای نحوه مطالعه و آماده‌سازی دانش‌آموز باشد. اینکه یادگیرنده بداند قرار است که مطالبی را که خوانده است به چه زبانی و به صورتی از او خواسته شود، اثر مهمی در عمق یادگیری دارد. • تمرکز بر مهارت‌های بلندمدت: به‌جای آمادگی کوتاه‌مدت برای آزمون‌ها، روی تقویت مهارت‌های بنیادی دانش‌آموزان در طول سال‌های تحصیلی تمرکز کنید.
• تقویت آموزش مفهومی: برنامه‌های درسی باید به جای تأکید بر حجم زیاد محتوا، بر عمق مفاهیم تمرکز داشته باشند.
۱۰. ارزیابی و بازخورد مداوم
• ارزیابی مکرر پیشرفت: پیشرفت دانش‌آموزان را در بازه‌های زمانی کوتاه بررسی کنید و بر اساس نتایج، آموزش را اصلاح کنید.
• استفاده از بازخوردهای سازنده: بازخورد باید به دانش‌آموزان کمک کند نقاط ضعف خود را بشناسند و برای بهبود آن تلاش کنند.
در آخر باید افزود که رویکردهای پیشنهادی روان‌شناسی تربیتی بر اساس اصول حمایت از یادگیری فردی، کاهش اضطراب، و تقویت مهارت‌های پایه است. اجرای این راهکارها نیازمند همکاری میان معلمان، والدین، دانش‌آموزان و سیاست‌گذاران آموزشی است تا عملکرد ایران در آزمون‌های بین‌المللی بهبود یابد.
مدرس ریاضیات و روانشناس