استقلال انرژی و توسعه امن اقتصادی به عنوان اولویت‌های حیاتی جمهوری اسلامی ایران در دهه آتی مطرح هستند. دستیابی به این اهداف نه تنها امنیت ملی را تقویت می‌کند، بلکه بهبود کیفیت زندگی شهروندان و افزایش قدرت رقابتی کشور در عرصه بین‌المللی را نیز به همراه خواهد داشت.
جمهوری اسلامی ایران با دستیابی به فناوری‌های نوین، به ویژه گداخت هسته‌ای، می‌تواند راه را برای تحقق این اهداف هموار کند و به سوی آینده‌ای پایدارتر گام بردارد. گداخت هسته‌ای که در قلب خورشید رخ می‌دهد، فرآیندی است که در آن هسته‌های سبک با هم ترکیب می‌شوند و انرژی عظیمی آزاد می‌کنند (اشاره به خبر ” طلوع انرژی: راهبرد ایران در گداخت هسته ای”). گداخت هسته‌ای حادثه‌خیز نیست و در صورت بروز اشکال، واکنش به سرعت متوقف می‌شود. همچنین، پسمان‌های گداخت هسته‌ای بسیار کم‌خطر هستند. دستیابی به این نوع انرژی می‌تواند انقلابی در صنعت انرژی ایران ایجاد کند و علاوه بر تولید انرژی پایدار و پاک، وابستگی کشور به منابع فسیلی را کاهش داده و امنیت انرژی را تضمین کند. یکی از مزایای مهم گداخت هسته‌ای، استفاده از سوخت‌های فراوان و تقریباً نامحدود مانند دوتریوم است که در آب‌های دریاها و اقیانوس‌ها به فراوانی یافت می‌شوند. با توجه به بحران‌های زیست‌محیطی کنونی و نیاز به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، دستیابی به فناوری گداخت هسته‌ای نه تنها نقشی کلیدی در حفظ محیط زیست ایفا می‌کند، بلکه استقلال انرژی ایران را نیز تقویت کرده و زمینه‌ساز توسعه پایدار خواهد بود.
اگرچه گداخت هسته‌ای و دستیابی به انرژی پاک و نامحدود، نویدبخش توسعه پایدار کشور است، ایران با چالش‌های فناوری بسیاری در این زمینه مواجه میباشد. اولین چالش، عدم دسترسی به تجهیزات پیشرفته و فناوری‌های به روز است که برای انجام تحقیقات و توسعه گداخت هسته‌ای ضروری میباشد. تحریم‌های بین‌المللی و محدودیت‌های دسترسی به بازارهای جهانی، توانایی ایران را در تهیه این تجهیزات به شدت محدود کرده است. کمبود نیروی انسانی متخصص و آموزش‌دیده نیز در زمینه‌های مرتبط با گداخت هسته‌ای، یکی دیگر از چالش‌های اصلی حاضر است. برای توسعه فناوری گداخت هسته‌ای، نیاز مبرم به نیروی کار ماهر و متخصص در علوم پایه و مهندسی وجود دارد، که آموزش و تربیت این نیروی انسانی نیازمند سرمایه‌گذاری بلندمدت و هدف دار در بخش آموزش عالی میباشد.
شبکه‌سازی شرکت‌های دانش‌بنیان یکی از راه‌های موثر برای عبور از چالش‌های فوق و تسریع روند اکتساب و بومی‌سازی فناوری گداخت هسته‌ای است. شرکت‌های دانش‌بنیان با برخورداری از توان علمی و پژوهشی، می‌توانند نقش مهمی در تحقیق و توسعه این فناوری ایفا کنند. ایجاد یک شبکه گسترده از این شرکت‌ها می‌تواند منجر به اشتراک‌گذاری دانش، منابع و تجارب شود که به توسعه سریع‌تر و کارآمدتر فناوری گداخت هسته‌ای کمک می‌کند. حمایت دولت از این شرکت‌ها از طریق ارائه تسهیلات مالی، معافیت‌های مالیاتی و ایجاد بسترهای مناسب برای تحقیق و توسعه، می‌تواند انگیزه‌ای برای ورود و فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان در این حوزه باشد. همکاری‌های بین‌المللی و مشارکت در پروژه‌های جهانی و منطقهای مرتبط با گداخت هسته‌ای، نیز می‌تواند فرصت‌های جدیدی را برای آموزش نیروی متخصص و اکتساب و بومی‌سازی این فناوری فراهم کند.
لذا، برای دستیابی به گداخت هسته‌ای و با عنایت به تأکیدات قانون برنامه پنج ساله هفتم پیشرفت کشور (ماده 99، تبصره «ت») به نظر میرسد در شرایط کنونی، تشکیل مرکز آفرینش ملی گداخت هسته ای در ایران ضروری باشد. این مرکز که میبایست به صورت شبکه‌ای و با محوریت دولت و با همکاری بخش خصوصی توسعه یابد، می‌تواند به عنوان یک نهاد مرجع برای هماهنگی تحقیقات و توسعه فناوری گداخت هسته‌ای عمل کرده و با تمرکز منابع و امکانات، به پیشرفت سریع‌تر این فناوری کمک کند. در سطح بین الملل، EuroFusion و Fusion for Energy (F4E) به عنوان نمونه‌های موفق شبکه‌سازی شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه گداخت هسته‌ای نقش مهمی در توسعه این فناوری ایفا کرده‌اند. EuroFusion، یک کنسرسیوم اروپایی که در سال 2014 تشکیل شده است، با همکاری 30 مؤسسه تحقیقاتی و دانشگاه از 26 کشور عضو اتحادیه اروپا، برنامه‌های تحقیقاتی جامعی را از تحقیقات پایه تا توسعه فناوری‌های پیشرفته، راهبری و مدیریت می‌کند. F4E نیز به عنوان بازوی اجرایی اروپا در پروژه بین‌المللی ITER که در سال 2007 تاسیس شده، با تأمین تجهیزات و همکاری با شرکت‌های خصوصی دانش‌بنیان، به نوآوری‌های فنی در حوزه گداخت سرعت بخشیده است.
علاوه بر این، تلاش‌های چین در پروژه China Fusion Engineering Test Reactor (CFETR) که از سال 2011 آغاز شده است، نمونه دیگری از موفقیت در زمینه ایجاد شبکه دانشی است. چین با بهره‌گیری از توان داخلی و شبکه‌سازی میان مؤسسات تحقیقاتی مانند انستیتوی فیزیک پلاسما، دانشگاه‌های معتبر چون دانشگاه تسینگ‌هوا، و شرکت‌های خصوصی همچون China National Nuclear Corporation (CNNC) و China General Nuclear Power Group (CGN)، به توسعه فناوری‌های گداخت و آماده‌سازی برای تولید انرژی تجاری پایدار پرداخته است. همچنین، همکاری‌های بین‌المللی چین در پروژه‌هایی مانند ITER و بهره‌مندی از دانش جهانی، این کشور را به یکی از پیشگامان فناوری گداخت هسته‌ای تبدیل کرده است. این شبکه‌سازی‌ها نه تنها تخصص و توانمندی‌های داخلی را به کار گرفته‌اند، بلکه همکاری‌های بین‌المللی را نیز تقویت کرده‌اند و به عنوان نمونه‌های برجسته از بهره‌برداری بهینه از توان داخلی و همکاری‌های بین‌المللی در دستیابی به فناوری‌های پیشرفته و پایدار در حوزه انرژی گداخت، محسوب می‌شوند. جمهوری اسلامی ایران نیز می‌تواند با ایجاد مرکز آفرینش ملی گداخت هسته ای به عنوان راهبر توسعه فناوری از این تجربه‌ها بهره‌برداری کرده و با ایجاد بسترهای مناسب جهت همکاری‌های بین‌المللی، به توسعه فناوری گداخت هسته‌ای در کشور کمک کند.
در نهایت، دستیابی به فناوری گداخت هسته‌ای نیازمند یک رویکرد جامع و هماهنگ است که شامل آموزش نیروی انسانی متخصص، سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه با حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و تشکیل مراکز تخصصی می‌شود.این مسیر با چالش‌های متعددی از جمله دسترسی محدود به تجهیزات پیشرفته و فناوری‌های به‌روز به دلیل تحریم‌های بین‌المللی و محدودیت‌های دسترسی به بازارهای جهانی مواجه است. همچنین، نیاز به تأمین منابع مالی کافی و پایدار، مدیریت پیچیدگی‌های فنی و مهندسی، و ایجاد همکاری‌های بین‌المللی برای تبادل دانش و تجربیات از دیگر موانع این راه است. با این حال، استفاده از توان داخلی کشور و اتکا به توانمندی شرکت‌های خصوصی دانش‌بنیان می‌تواند به عنوان راهکاری موثر برای مقابله با این محدودیت‌ها مطرح شود. توسعه و حمایت از این شرکت‌ها نه تنها می‌تواند نیازهای داخلی را برآورده کند، بلکه زمینه‌ساز رشد و شکوفایی فناوری بومی نیز خواهد بود. این اقدامات می‌توانند ایران را به یکی از پیشروان منطقه در زمینه گداخت هسته‌ای تبدیل کرده و به تأمین انرژی پایدار و پاک برای آینده کشور کمک کنند.