در ۶ اردیبهشت ۱۴۰۴ انفجار فاجعه‌باری در بندر شهید رجایی در کنار بندرعباس رخ داد که منجر به تلفات و خسارات قابل توجهی شد.
تا ساعت ۲۲ روز شنبه دلیل این انفجار ذخیره‌سازی نامناسب مواد شیمیایی خطرناک در بندر عنوان شد. ۸ کشته و ۶ مفقود و بیش از ۷۰۰ زخمی گزارش شد. این انفجار، دود عظیمی را به هوا فرستاد و خسارات گسترده‌ای به ساختمان‌ها در شعاع وسیعی وارد کرد. شاهدان عینی از صحنه‌های از انفجار فیلم گرفته اند و در شبکه های اجتماعی به اشتراک گذاشته اند. این حادثه در منطقه‌ای رخ داد که به دلیل ذخیره‌سازی مواد شیمیایی و گوگرد، که اجزای حیاتی برای فرآیندهای مختلف صنعتی هستند، شناخته می‌شود. گزارش‌ها اولیه حاکی از آن است که ظروف حاوی مواد بالقوه انفجاری به طور نامناسبی در محل نگهداری می‌شدند. اگرچه تعیین علت دقیق انفجار زمان می‌برد، اما ارزیابی‌های اولیه نشان می‌دهد که احتمالا نحوه نگهداری ظروف شیمیایی در ایجاد یا توسعه حادثه دخیل بوده است.
رییس جمهور وزیر کشور را به عنوان مسئول مدیریت حادثه اعلام کرد. وزارت کشور هم اعلام کرد که تحقیقات خود را در مورد پروتکل‌های ایمنی در بندر آغاز کرده است.
خدمات آتشنشانی و اورژانس به سرعت برای مهار آتش سوزی ناشی از انفجار اقدام کردند و هلیکوپترهایی برای ریختن آب بر روی مناطق آسیب دیده مستقر شدند. بسیاری از افراد مجروح برای درمان به مراکز درمانی محلی منتقل شدند. گزارش‌ها حاکی از آن بود که برخی از افراد ممکن است به دلیل شدت انفجار در زیر آوار سازه‌های فرو ریخته گیر افتاده باشند.
همزمانی این حادثه با دور سوم مذاکرات حساس دیپلماتیک بین ایران و ایالات متحده در مورد برنامه هسته‌ای ایران در مسقط ظن احتمال خرابکاری را مطرح کرده است. این رویداد چالش‌های مداوم مربوط به ایمنی صنعتی در محیط‌های پرریسک مانند بنادر را مجددا مطرح کرد.
از سوی دیگر موقعیت و نوع حادثه بندر شهید رجایی یاد آور انفجار۴اوت ۲۰۲۰ ; ۱۴/۵/۱۳۹۹; بیروت ناشی از احتراق ۲۷۵۰ تن نیترات آمونیوم نیز بود . در آن حادثه نیترات آمونیوم در که پس از مصادره از کشتی باری به مدت شش سال به طور نامناسب در بندر بیروت انبار شده بود دچار انفجار و آتش‌سوزی در انبار شد.
انفجار بیروت در آگوست ۲۰۲۰، بزرگترین انفجار نیترات آمونیوم تک‌آتشی ثبت‌شده در تاریخ است. این انفجار عظیم، امواج فروصوت بلندی را در جو برانگیخت و شکل موج‌های واضحیبا یک آرایه فروصوت منطقه‌ای در فاصله ۱۰۰ کیلومتری از مرکز زلزله ثبت شد که امکان اندازه‌گیری دقیق انرژی انفجار را فراهم کرد. این انفجار باعث وقوع زلزله‌ای به بزرگای ۳.۳ و نگاشتهای آن ثبت شد. اثرات آن در لبنان و مناطق همسایه، از جمله سوریه، فلسطین اشغالی و قبرس، تا فاصله بیش از ۲۴۰ کیلومتر احساس شد. آن انفجار حداقل ۲۱۸ نفر و بیش از ۷۰۰۰ مجروح برجا گذاشت. و باعث آواره شدن حدود ۳۰۰۰۰۰ نفرو خسارت مالی تخمین زده شد حدود بیش از ۱۵ میلیارد دلار و تخریب گسترده در سراسر بیروت شد. انفجار بیروت یکی از بزرگترین انفجارهای غیرهسته‌ای در تاریخ، معادل ۱.۱ کیلوتن تی‌ان‌تی شد و موج انفجار یونوسفر زمین را مختل کرد . در انفجار ۶-۲-۱۴۰۴ بندرشهید رجایی موج انفجار پنجره‌ها را کیلومترها شکست و تا جزیره قشم (۲۶ کیلومتری) شنیده شد. بندر شهید رجایی بزرگترین بندر تجاری ایران است و از نظر راهبردی در سطح کشور و منطقه حیاتی است و سالانه ۸۰ میلیون تن کالا را جابجا می کند .
انفجار در بندرعباس در ۲۶ آوریل ۲۰۲۵ پیامدهای قابل توجهی برای پدافند غیرعامل خواهد داشت . ابعاد حادثه نیازمند تلاش‌های فوری و هماهنگ برای واکنش اضطراری است.
۱. عملیات واکنش فوری و نجات: جستجو و نجات (SAR):
با استقرار تیم‌های SAR شهری برای یافتن و خارج کردن بازماندگان از ساختمانهای فروریخته آغاز شده است. استفاده از ماشین‌آلات سنگین، پهپادها و واحدهای K-۹ برای یافتن افراد گرفتار شروع شد.
در فوریت‌های پزشکی پاسخ به تلفات و جراحات زیاد با سیستم‌های تریاژ برای اولویت‌بندی جراحات بحرانی به جریان افتاد . تیم‌های پزشکی اورژانس برای رسیدگی بیماران مشغولند.
۲ هماهنگی پدافند غیرعامل
مرکز فرماندهی اورژانس برای مدیریت بحران متمرکز برای هماهنگی واحدهای پلیس، آتشنشانی، پزشکی و نظامی تشکیل شده است. سازمان مدیریت بحران و وزارت بهداشت و جمعیت هلال احمر در این زمینه همکاری میکنند.
تلاش برای تخلیه با باز کردن مسیرهای تخلیه به دور از انفجارهای ثانویه احتمالی یا فروپاشی سازه‌ها ادامه دارد.
۳. ایمنی عمومی و کنترل مخاطرات
تهدیدات مواد خطرناک (HazMat):: انفجار شامل مواد شیمیایی یا سوخت تیم‌های HazMat باید نشتی‌ها را مهار کرده و از آلودگی محیطی جلوگیری کنند.
در آتشنشانی مهار آتش برای جلوگیری از گسترش به ساختمانهای مجاور در جریان است.
۴. ارتباطات رسانه ای و اطلاعات عمومی
پخش زنده تلویزیونی از شبکه خبر و رادیو و رسانه‌های اجتماعی برای هدایت مردم و اطلاح رسانی درست البته با کندی زیاد از ساعات اولیه برقرار شد. کنترل شایعات برای جلوگیری از وحشت و مقابله با روایتهای نادرست در ساعات اولیه به خوبی انجام نشد.
۵. تحقیقات قضایی و پزشکی قانونی، بازسازی و تاب آوری
تحقیقات قضایی برای تعیین علت (تصادف، خرابکاری یا حمله) به دستور رییس قوه قضائیه آغاز شده است. از سوی دیگر حمایت روانی و مشاوره تروما برای بازماندگان و امدادگران و سپس تعمیر زیرساخت‌ها و پاکسازی آوار و بازسازی زیرساخت‌های حیاتی آغاز می شود.
چالش‌های بالقوه در این زمان از نگاه مدیریت بحران و پدافند غیرعامل برای بندرعباس یک شهر بندری راهبردی مطرح است. اگر انفجار باعث اختلال در لجستیک شود و همچنین در صورت تهدیدات سایبری و اطلاعات نادرست احتمال سوءاستفاده احتمالی از هرج و مرج توسط بازیگران مخرب وجود خواهد داشت.
سرعت عمل در بازسازی بهتر BUILD-BACK-BETTER در تقویت تاب آوری در این بندر راهبردی کشور بسیار مهم است.
*استاد دانشگاه
۴۷۴۷