می توانند واژه ها و جملات مطنطن را برای رد این حرف به کار ببرند و فریاد به ظاهر انقلابی سر دهند، اما تجربه چهل و چند ساله نتایجی چنین اسف‌بار که کیان ایران را به خطر انداخته است، به ما نشان می دهد. شاید نسل های آینده به خود آیند اما تاریخ نسل کنونی و عواملش را فراموش نخواهد کرد.
این مکتوب در پی آن است که نشان دهد ایران در زمینه های مختلف، دچار چالش شده و باید در جست وجوی راه های برون رفت باشد. شاید این که ایران دچار چالش های متعدد شده در نظر بسیاری امری بدیهی به نظر می آید، اما می توان چنین دریافت که حکمرانان ایران قائل به این امر نیستند. نویسنده معتقد به مشاهده و بررسی پدیده های اجتماعی بر اساس شواهد و دلایل و رابطه علت و معلولی است.
شیخ سعدی علیه الرحمة جمله ای جامع دارد و این که «بنیاد ظلم در ابتدا اندک بود، هر که آمد اندکی به آن افزود تا بدین غایت رسید.»شواهد نشان می دهد مشکلات جامعه ما در ابتدا، هر چند دفاع مقدس را گذرانده بودیم، اندک بود، با گذشت زمان اندک اندک برآن افزوده شد تا به این جا رسیدیم.
در همین حال و با شرایط موجود، برخی که البته اندک هستند ولی صدایشان رساست می گویند اصلا بحرانی در کار نیست و آنچه می گذرد طبیعت حرکت انقلابی یک است و جای نگرانی نیست و همچنان حسب جریان جاری و متکی بر روال بوروکراسی جاری به مسائل نگاه می کنند و به همین دلیل است که هیچ گونه حرکتی در شان و در خور وضع موجود انجام نمی دهند و طبعا معلوم است که این گروه، اولین دسته ای خواهند بود که در تحولات کمی به کیفی، پوست انداخته و رنگ عوض می کنند. در حالی که اینک این گروه اندک، خود را به عنوان نماینده مردم مطرح می کنند.
به عنوان یک شهر و عادی و نه نماینده بخشی از مردم و نه مانند مدعیانی که با چند درصد آرای مردم به کرسی نمایندگی نشسته اند، درکی از اوضاع جاری دارم که به آن معمولا بحران می گویند. به نظر نمی آید حتی با دید خوشبینانه به شرایط موجود، حسب آمار و اطلاعات رسمی، نامی جز بحران بتوان بر آن اطلاق کرد، می خواهیم اشاره ای داشته باشیم به بحران هایی که با آن مواجهیم.
۱- بحران مطلوبیت: اگر به بیانات چند سال قبل مقام معظم رهبری درباره درصد پایین استقبال اروپایی ها از انتخابات کشورهای خود توجه کنیم، درصد استقبال کنندگان از انتخابات در ایران، بحران مطلوبیت حکمرانی یا عدم رضایت عمومی را به خوبی نشان می دهد.
۲- بحران غذایی و تغذیه مردم: سالانه حدود ۲۵ میلیون تن مواد غذایی، (روغن، کنجاله،برنج، چای، و ذرت) وارد می کنیم و این رقم هم از لحاظ وزن و هم از لحاظ قیمت رو به تزاید است و شایان توجه آن که بیشتر کالاهای وارداتی از نوع تراریخته است.
۳-بحران حمل و نقل: وقتی سالانه حدود ۲۰ هزار نفر در جاده ها جان جود را از دست می دهند و سوار شدن در هواپیما با اطمینان نداشتن از صعود و فرود مطمئن باشد و حمل و نقل کالا در راه آهن فقط ۵ درصد ترابری کشور را تشکیل دهد، آن هم با سرعت متوسط پنج کیلومتر در ساعت و مشکلات دائم گازوئیل و لاستیک و یدکی کامیون ها و نرخ های عجیب روبه تزاید حمل و نقل به علاوه ۲۰ میلیون خودروی بنزینی پر مصرف، آیا نمی توانیم بحران را ببینیم؟
۴-بحران مرزها و مهاجران: نگاه واقع بینانه به مرزها و همسایگان نشان می دهد تا چه حد از سمت مرزها دچار مشکل بالقوه هستیم. پشتون های طالبانی با پشتوانه خیل عظیم پشتون های درون ایران و حمسایه شمال غربی، با پشتوانه استقرار سیستم نظامی اسرائیلی، دو تهدید عمده در فرصت هایی که برایشان مناسب باشد، هستند. تهدیدهای موجود در خلیج فارس که پشتیبانی روسیه، چین و اروپا را نیز به تازگی دریافت کرده اند، همراه با ماهیت سایر مرزها، نشانه نامطلوب بودن بالقوه شرایط مرزی ایران است.
۵-بحران انرژی: آنچه امروز ناترازی انرژی خوانده می شود، بدون تردید بحرانی تمام عیار است. هر چند بحران انرژی را می توان امر جامع بین المللی ناشی از روند توسعه شهری و ضعف فناوری در مقابل توسعه نام داد. به هر حال – ممکن است اندکی دیر – امروز عقلای جهان به فکر استفاده از انرژی های بی پایان موجود در جهان افتاده و روند استفاده از آن را به سرعت فراگیر کرده اند. ما با تکیه بر ذخایر انرژی فسیلی، بی مهابا به مصرف آن پرداخته ایم و در برابر نیاز رو به افزایش، کمترین تلاش را برای جایگزینی انجام داده ایم. می خواهید شاهد بیاورم، در برنامه پنج ساله هفتم ذکر شده است که در سال ۱۴۰۸ (یعنی سال پایان برنامه هفتم پیشرفت، سالانه ۳ میلیون اتومبیل بنزینی تولید خواهیم کرد، توجه شود که این ۳ میلیون نه برقی و نه هیبریدی است بلکه بنزینی است و به طور یقین از همین پرمصرف ها!
۶-بحران های مالی: بحران های مالی را می توان در انبوه نقدینگی، تورم غیر قابل کنترل خروج سرمایه، نبود سرمایه گذاری خارجی، سود پول رو به تزاید چه در بانک و چه در بازار آزاد، کمبود ارز، صندوق های بازنشستگی، بیمه های درمانی، عدم توازن در آمد و هزینه مردم و یارانه های رو به تزاید مشاهده کرد.
7-بحران کشاورزی: صرف نظر از ۳۰ درصد ضایعات کشاورزی، کشاورزی عقب افتاده و افت دائمی چاه های آب کشاورزی که در برخی مناطق کشور عمق آن به ۴۰۰ متر رسیده است، در آینده نه چندان دور با شوری آب یا تمام شدن آب و خشک شدن، کشاورزی وابسته به آن یعنی عموما بسیاری از باغ ها از حیز انتفاع می افتد و کشور علاوه بر کالاهای اساسی که هم اکنون نیز وارد می کند، به واردات میوه نیز نیازمند خواهد بود. 8-بحران آلودگی رودخانه ها، آب های زیرزمینی و دشت ها: رها کردن فاضلاب انسانی در سال های متمادی در رودخانه ها یا در چاه های جنبی، موجب آلودگی رودخانه ها، تالاب ها و آب های زیرزمینی موجود شده است؛ به طوری که اخیرا استاندار گیلان درباره غیر قابل زیست بودن رشت و انزلی هشدار داده است. شهرهای در مسیر کارون در خوزستان نیز از چنین آلودگی ای رنج می برند؛ به طوری که آب رودخانه کارون که در سرچشمه های آن در حد بسیار عالی است، در اهواز کاملا آلوده و بیماری زاست.
9-بحران آلودگی هوا به ویژه در شهرهای بزرگ و تداوم بحران ریزگردها در بسیاری مناطق کشور: افزایش روزافزون خودروهای درون سوز، همراه با کیفیت نه چندان مطلوب بنزین و گازوئیل و مصرف مازوت با محتوای گوگرد و همچنین دستگاه های گرمازا مانند بخاری و سیستم های حرارت مرکزی، هوای آلوده را برای عموم مردم به ارمغان آورده است و ابتکار نداشتن دولت ها در رفع مشکل، موجب بیماریهای تنفسی و خونی و بی حالی و شاداب نبودن مردم شده است.
می توانیم انواع دیگری از بحران ها را در این مختصر اضافه کنیم اما در این جا ابتدا به این می پردازیم که آیا می توانیم این پدیده ها را بحران بنامیم یا خیر و نیز به عامل اصلی آن اشاره می کنیم.
به طور کلی هر پدیده ای که به صورت عادی و بر اساس روالی که در حال انجام است، جنبه مثبت و بهبود نداشته و ضرایب و محتوای آن سویه تنزلی و نیاز به اقدامات ضربتی و فوری و انبوه داشته باشد، می توانیم بحران بنامیم. در حال حاضر ضرایب و پدیده های ذکر شده همگی حاکی از سراشیبی بودن کیفیت آن هاست، بنابراین واجد شرایط بحرانی بودن هستند و بهتر است بگوییم ایران در محاصره بحران های مختلفی است که بسیاری از آنان در فهرست ذکر شده نیامده است. شایان توجه است که گروهی از مدیران که البته در خفا بحران ها را قبول دارند در منظر عام چنان وانمود می کنند که همه چیز در بهترین شرایط است و هیچ نگرانی نسبت به آینده وجود ندارد. آنچه ایران را در شرایط ذکر شده برده است می توان چنین ذکر کرد: نوع مدیریت و حکمرانی سیاست های خارجی که پیامد آن تحریم های بین المللی و آمریکا بوده، سرگردانی در سبک زندگی مردم به این معنی که حکمرانی علی رغم شعار سبک اسلامی که معلوم نیست چیست، نوع زندگی شبه غربی را می پسندد و متکی بر منابع نفت و گاز آن را پیش می برد و در عین حال بسا ایدئال ها و توهمات آخرالزمانی خود را در دنیا ظاهر می کند. شاید در گذشته و به روال معمول چنانچه سیاست های معقول و علمی اقتصادی و اجتماعی با آگاه کردن مردم نسبت به اثر سبک زندگی در آینده ایران صورت می گرفت کار به این جا نمی کشید و یقینا اگر روال فعلی ادامه یابد از ایران چیزی باقی نمی ماند و کشوری فقیر و ماتم زده خواهیم داشت. در نتیجه در جهت تغییر شیب منفی پدیده های ذکر شده به شیب مثبت، یا حداقل توقف شیب منفی به انجام اقدامات ضربتی انبوه و جبران کننده نیاز است. فراموش نکنیم ایران کشوری است با ۱/۶۴ میلیون کیلومتر مربع مساحت، سه هزار کیلومتر مرز آبی، ۹۰ میلیون نفر جمعیت و تاریخ و فرهنگی کم مانند، با سابقه تاریخی چند هزار ساله و نیز تنها کشور شیعه جهان. حفظ و علو این کشور از لحاظ واجب و ضروری است و تسامح در آن نتایج شومی به بار می آورد. از دست رفتن ایران با از دست رفتن هیچ یک از سرزمین هایی که تصاحب شده یا در معرض تصاحب هستند، قابل قیاس نیست. ما اینک نیازمند عقلانی کردن سیاست ها و دوری از تفکرات موهوم و آخرالزمانی و به قول حضرت آیت الله سیستانی خودداری از توقیت هستیم و آنچه را که خداوند مقدر کرده، روی خواهد داد و حق نداریم برای آنچه در اراده ذات الهی است حدس و گمان بزنیم و آن را برای مردم واقعی جلوه دهیم، بلکه باید حسب آموزه های متعالی به صورت معقول حرکت کنیم. امروز تنها تکنولوژی پیشرفته و دانش روز جهانی می تواند سیاه چاله های بحران ها را جبران کند. دانش بومی و تکنولوژی داخلی اگر برای مدیریت معمول کارآیی داشته باشد، برای مبارزه با این سیاه چاله ها تنها قطره ای از دریاست و به هیچ وجه نمی تواند عامل جبران مافات باشد. آیا تجربه ۴۰ ساله کفایت نمی کند؟ حرکت برای اصلاح بحران ها و خارج شدن از آن باید همه جانبه باشد و تنها به موارد نمونه بسنده نشود.
می توانند واژه ها و جملات مطنطن را برای رد این حرف به کار ببرند و فریاد به ظاهر انقلابی سر دهند، اما تجربه چهل و چند ساله نتایجی چنین اسف‌بار که کیان ایران را به خطر انداخته است، به ما نشان می دهد. شاید نسل های آینده به خود آیند اما تاریخ نسل کنونی و عواملش را فراموش نخواهد کرد. اینک واقعیت آن است که برای خروج از بحران ها نیازمند فناوری بین المللی و سرمایه کافی برای سرمایه گذاری هستیم، این سرمایه می تواند از صرفه جویی های ضروری سرمایه مردم، توان فنی و اجرائی داخلی و سرمایه های بین المللی از روش های مختلف تامین شود. اگر نخواهیم از تکنولوژی جهانی و علم روز استفاده کنیم راه دیگری هم وجود دارد و آن بازگشت به دوره های گذشته است و فراموش کنیم که دنیای حاضر وجود دارد.
۲۱۶۲۱۶