مفهوم یارانه پنهان یک مفهوم چالش برانگیز در ادبیات اقتصادی محسوب می‌شود. مفهومی که شاید بتوانیم ادعا کنیم در ایران بیشتر از هر جای دیگری مورد استفاده قرار گرفته و اغلب وقتی دولتمردان در پی گران‌سازی هستند استفاده از آن شدت می‌گیرد.
امیرعباس آذرم‌وند: مسعود پزشکیان در اولین گفتگوی تلویزیونی خویش پس از ریاست جمهوری گفت: شما به عنوان کارشناسان و مدیران می‌توانید کمک کنید تا بتوانیم ناترازی‌ها را حل کنیم. همه می‌گوییم ناترازی هست، اما می‌گوییم به هیچ چیز دست نزنید. پس چه کار کنیم؟ نمی‌شود مملکت را اداره کنیم و ۱۵۰ میلیارد دلار یارانه پنهان را غیر منصفانه دهیم. یک عده نان شب نداشته باشند، اما یک عده با رانت برخوردارتر شوند. مدام مسکن زدیم. هر بیماری درمان خاص خود را دارد. در اقتصاد برای حل مشکلی درمان وجود دارد. باید بپذیریم که درمان شروع شود. باید با مردم گفت‌وگو کنیم. مطمئن شویم که به اقشار آسیب پذیر فشار وارد نشود. این تورم است که اقشار ضعیف جامعه را تحت فشار قرار می‌دهد.
بیشتر بخوانید:
پیش‌بینی یک کارشناس از وضعیت اقتصاد ایران در ۱۴۰۴ / افقه: ورود به تغییر قیمت بنزین به صلاح نیست
مساله ناترازی‌ها بسیار جدی است/ راغفر: دولت نباید اجازه شکسته شدن انحصار فروش نفت را بدهد
این امر دوباره بحث را به «یارانه پنهان» کشاند. این مفهوم چند سالی است در ایران به شدت مورد استفاده قرار گرفته است و اغلب استفاده آن مقارن می‌شود با گران کردن حاملهای انرژی. یارانه و یارانه پنهان با وجود مشابهت‌هایی که در کلمات دارند اما در معنا فاصله زیادی با یکدیگر دارند. ضمن اینکه رقم مورد اشاره پزشکیان هم بسیار بزرگ است. آخرین گزارشهای بانک مرکزی نشان می‌دهد که مجموع نقدینگی کشور در پاییز امسال ۹۷۵۰ هزار میلیارد تومان بوده که اگر بر اساس دلار ۷۰ هزار تومانی آن را محاسبه کنیم، میزان یارانه پنهانی که پزشکیان ادعا می‌کند پرداخت می‌شود از مجموع نقدینگی اقتصاد هم بیشتر می‌شود.
یارانه یا سوبسید حمایت و کمک مالی است که از یک صنعت یا مصرف کنندگان انجام می‌شود. بانک جهانی آن دسته از کمکهایی که دولت برای تقویت توان رقابتی خودشان به یک بخش ارائه می‌دهند را سوبسید می‌نامد. اگر از نگاه صرفا هزینه‌ای نگریسته شود، یارانه هزینه‌ای است که به دولتها تحمیل می‌شود و به همین دلیل بهتر است که هیچ نوع هزینه‌ای از این دست از سوی دستگاه اجرایی پذیرفته نشود.
موافقان و حامیان پرداخت یارانه هم معتقدند رقابتی شدن تولیدات، نیازمند تقویت آنها است و یارانه اگر به شکل هدفمندی پرداخت شود، می‌تواند ظرفیتهای رقابتی یک اقتصاد را افزایش دهد. همچنین حمایت از رفاه عمومی ضرورت دارد و دولت نباید در مقابل مشکلات اجتماعی بی تفاوت یا منفعل عمل کند. دولتها با رایگان کردن آموزش همگانی می‌توانند نیروی انسانی آینده را تواناتر تربیت کنند و با حمایتهای عمومی از اشکال بیمه‌ای تا گاه تامین مسکن ارزان، زمینه آرامش عمومی را فراهم می‌کند.
یارانه‌ای که پنهان است
یارانه پنهان اما مفهومی متفاوت است. این مفهوم مانند یارانه مورد قبول همه قرار ندارد. دلیل آن را می‌توانیم در مفهوم مغالطه آمیز آن یافت. یارانه پنهان به حمایتهای غیر آشکار از بخش‌های مختلف گفته می‌شود. گفته می‌شود این نوع یارانه‌ای است که در قالب تخفیف یا به شکل عدم دریافته واقعی هزینه یک کالا، به وجود می‌آید.
در شکل عمومی یارانه به معنای پرداخت بخشی از منابع است. به طور مثال دولت ممکن است یک کالا یا خدمت را از تولیدکننده آن به قیمتی بالاتر می‌خرد اما ارزان‌تر به مصرف کنندگان می‌فروشد. پس یک بودجه‌ای صرف این اقدام می‌شود. اما «یارانه پنهان» به طور واضح در اسنادی چون لوایح بودجه قابل ردیابی نیست.
مدافعان «یارانه پنهان» می‌گویند وقتی قیمت منطقه‌ای یک حامل انرژی (فرض کنیم بنزین) در منطقه حدود ۴۲ هزار تومان است ولی در داخل کشور با قیمت حداکثر سه هزار تومان به فروش می‌رود، مابه‌التفاوت این دو نرخ «یارانه پنهان» است. در اینجا نه قیمت تمام شده بنزین در داخل کشور اهمیتی دارد و نه امکان صادرات بنزین. با وجود تحریم‌ها، ایران اگر بخواهد هم امکان صادر کردن بنزین خود را ندارد. درواقع برای بنزین تولید داخل کشور، مشتری جز مصرف کنندگان داخلی وجود ندارد و اگر مصرف کنندگان ایرانی بنزین را نخرند، بعید است که آن را صادر کنند. حتی اگر صادرات هم انجام شود، مانند صادرات نفت، به دلیل تحریم‌ها
باید توجه داشت که وقتی گفته می‌شود در سال معادل ۱۵۰ میلیارد دلار یارانه پنهان به مردم پرداخت شده، درواقع هیچ چیزی به مردم پرداخت نشده است. در این ماجرا، این مردم و مصرف کنندگان هستند که کالایی را (در ایران حاملهای انرژی) با نرخی می‌خرند. طرفداران گران کردن قیمت بنزین و حاملهای انرژی به طور انتزاعی ادعا می‌کنند که دولت با نرخی کمتر آنها را به مردم فروخته است. نهایتا در عمل مردم چیزی دریافت نکردند و حداکثر کالایی را با قیمت منطقه‌ای مصرف نکرده‌اند.
پس برای اینکه ادعای پزشکیان مبنی بر اینکه اگر یارانه پنهان انرژی پرداخت نمی‌شد، می‌شد به هر ایرانی ۹۰ میلیون تومان یارانه نقدی پرداخت، تنها باید مردم انرژی را گران بخرند، باید گفت در این صورت باید قدرت خرید نیز وجود داشته باشد.
مفهوم یارانه پنهان در توضیح این نکته عاجز است که شکاف موجود میان نرخ حاملهای انرژی در ایران و کشورهای منطقه تا حد زیادی به تضعیف ارزش پول ملی در کشور مربوط است. به همین دلیل اگر باز هم نرخ حاملهای انرژی افزایش یابد اما از تضعیف قدرت ریال جلوگیری نشود، باز هم این شکافهای قیمتی به وجود خواهد آمد. بیایید تصور کنیم که دولت ناگهان نرخ هر لیتر بنزین را به ۴۲ هزار تومان رساند. پرواضح است که این کار به سرعت دامنه جهش‌های قیمتی را بالا می‌برد و تورم فعلی (حدود ۳۳ درصد) را چند برابر کند. فرض کنیم چنین جهشی به وجود نیاید و تورم در همین اندازه فعلی بماند و نرخ بنزین و دیگر حاملهای انرژی هم در چند سال آینده ثابت بماند. پس از سه سال نرخ حاملهای انرژی در ایران نصف کشورهای منطقه خواهد بود.
در اینجا دولتهای می‌توانند ادعا کنند که به مردم «یارانه پنهان» می‌دهند ولی در واقعیت این یارانه قابل ردگیری نیست.
۲۲۳۲۲۹