در طول دوران مسئولیتم در نهاد کتابخانه‌های عمومی و به‌عنوان مدیرکل اداره‌ی کتابخانه‌های عمومی استان‌های خراسان رضوی و لرستان، با هدف ترویج فرهنگ کتابخوانی و باور به قدرت تغییردهنده‌ی کتاب و در قالب کتابخانه‌های مشارکتی در زندان‌ها اقدام به برگزاری رویدادهای کتاب‌محور می کردم.
یکی از برجسته‌ترین این اقدامات، پویشی با عنوان “من کتاب را زندگی کردم” بود که با همکاری اداره‌ی کل کتابخانه‌های عمومی استان لرستان و اداره‌ی کل زندان‌های استان لرستان به اجرا درآمد.
هدف این پویش، جمع‌آوری خاطرات زندانیان از تأثیر کتاب‌های خوب بر زندگی آن‌ها و تغییر نگرش و سبک زندگیشان بود. این ایده از سوی من پیشنهاد شد و با حمایت جدی مدیرکل کتابخوان سازمان زندان‌های استان لرستان و همکاران پرتلاش ایشان و همکارانم در اداره کل کتابخانه های عمومی استان لرستان به مرحله‌ی اجرا رسید. نتیجه‌ی این پویش، مشارکت بیش از هزار مددجو از زندان های استان لرستان بود که خاطراتی جذاب، درس‌آموز و عمیق از تجربه‌ی کتابخوانی و مطالعه و تأثیر آن بر زندگی خود روایت کردند.
پس از ارزیابی خاطرات توسط همکاران کارشناس اداره‌ی کل، تعدادی از خاطرات برگزیده را مطالعه کردم. کلمات آن‌ها سرشار از حسرت بود: “ای کاش زودتر کتاب می‌خواندم”، “ای کاش زودتر می‌دانستم”، جملاتی که بارها و بارها در لابه‌لای خاطرات تکرار شده بود. یکی نوشته بود: “اگر می‌دانستم، هرگز سراغ فلان کار نمی‌رفتم” و دیگری اعتراف کرده بود: “نمی‌دانستم که …”.
درد مشترک همه‌ی این خاطرات، “ندانستن” و حسرت “ای کاش می‌خواندم و می‌دانستم” بود. یکی از مددجویان نوشته بود: “وقتی فلان کتاب را خواندم، تازه با مفهوم زندگی آشنا شدم و انسانیت برایم معنا پیدا کرد.” این جملات نشان می‌دهد که کتاب‌ها نه تنها می‌توانند دانایی بیاورند، بلکه می‌توانند زندگی‌ها را نجات دهند و مسیرها را تغییر دهند.
تأثیر مطالعه در کاهش جرم و آسیب‌های اجتماعی این پویش و خاطرات ثبت‌شده در آن، گواهی روشن بر این است که مطالعه می‌تواند به عنوان یک ابزار قدرتمند در پیشگیری از جرم و کاهش آسیب‌های اجتماعی عمل کند. بسیاری از زندانیان با بیان خاطرات خود اعتراف کردند که اگر زودتر با کتاب‌ها آشنا شده بودند، شاید هرگز به سمت جرم و رفتارهای ناهنجار کشیده نمی‌شدند. مطالعه نه تنها آگاهی می‌آورد، بلکه مهارت‌های نه گفتن ، تفکر انتقادی، همدلی و تصمیم‌گیری را تقویت می‌کند. این مهارت‌ها می‌توانند افراد را از افتادن به دام رفتارهای مجرمانه دور نگه دارند.
تحقیقات جهانی نیز نشان می‌دهند که بین سطح مطالعه و کاهش جرم رابطه‌ی مستقیمی وجود دارد. در جوامعی که فرهنگ کتابخوانی نهادینه شده است، میزان جرم و جنایت به‌طور قابل توجهی پایین‌تر است. کتاب‌ها با ارائه‌ی الگوهای مثبت، آموزش ارزش‌های اخلاقی و گسترش دیدگاه‌های جدید، می‌توانند به افراد کمک کنند تا راه‌های بهتری برای حل مشکلات خود بیابند و از رفتارهای مخرب دوری کنند.
انتشار خاطرات زندانیان: پیامی برای جامعه قرار است خاطرات و تجربه‌های کتاب‌محور زندانیان شرکت کننده در این پویش در قالب یک کتاب منتشر شود. این کتاب نه تنها روایتی از زندگی افرادی است که با کتاب تغییر کرده‌اند، بلکه هشداری برای جامعه است: “اگر می‌دانستیم، شاید امروز اینجا نبودیم.” این خاطرات نشان می‌دهند که مطالعه می‌تواند به عنوان یک راه‌حل پایدار برای پیشگیری از جرم و بازسازی زندگی افراد به کار رود.
به این فکر کنید که اگر این حجم از مطالعه و کتابخوانی قبل از دوران محکومیت آن‌ها اتفاق افتاده بود، آیا اصلاً این محکومیت‌ها رخ می‌داد؟ بسیاری از ما از ندانستن رنج می‌بریم، اما حتی نمی‌دانیم که نمی‌دانیم. اینجاست که اهمیت کتاب و مطالعه آشکار می‌شود. مردم باید کتاب بخوانند، کتاب‌های خوب بخوانند و کتاب‌های خوب را به درستی بخوانند.
* مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان لرستان