یک ائتلاف شورشی این هفته اعلام کرد که بزرگترین شهر منطقه شرقی جمهوری دموکراتیک کنگو، غنی از منابع معدنی، را به تصرف خود درآورده است. این پیروزی به‌رغم مقاومت نیروهای دولتی و پشتیبانی نیروهای منطقه‌ای و سازمان ملل انجام شد.
به گزارش خبرآنلاین، وب سایت شبکه خبری سی ان ان در گزارشی از وضعیت این کشور مهم آفریقایی نوشت: ائتلاف شورشیان “ائتلاف رود کنگو” (AFC) هفته جاری اعلام کرد که بزرگترین شهر در منطقه شرقی جمهوری دموکراتیک کنگو که غنی از منابع معدنی است، را به تصرف خود درآورده است و در برابر مقاومت نیروهای دولتی که از حمایت نیروهای منطقه‌ای و سازمان ملل برخوردار هستند، ایستادگی کرده‌اند.
تصرف گُما، یک دستاورد دیگر برای ائتلاف شورشی AFC است که شامل گروه مسلح M23 می‌شود، گروهی که تحت تحریم‌های ایالات متحده و سازمان ملل قرار دارد.
این پیروزی همچنین گسترش سریع پایگاه این ائتلاف در مناطق وسیعی از شرق جمهوری دموکراتیک کنگو است؛ جایی که مواد معدنی نایاب که برای تولید تلفن‌های همراه و کامپیوترها ضروری هستند، استخراج می‌شوند. این پیشروی احتمالاً به بحران انسانی طولانی‌مدت در این منطقه دامن خواهد زد.
در نهایت، تصرف گومای و گسترش نفوذ شورشیان در شرق کنگو به‌طور قابل توجهی بر وضعیت امنیتی، انسانی و اقتصادی این منطقه اثرگذار است و ممکن است پیامدهای غیرقابل پیش‌بینی برای کنگو و حتی کشورهای همسایه و جامعه جهانی به دنبال داشته باشد.
ویکتور تیسونگو، سخنگوی ائتلاف AFC، روز دوشنبه پس از تصرف پیشین شهرهای می‌نووا و ساکه توسط این گروه؛ به CNN گفت که «AFC-M23 کنترل گومای بزرگ را در دست دارد» و افزود که «گومای تحت فشار سقوط کرد»
دولت کنگو هنوز به‌طور رسمی تصرف گومای توسط شورشیان را تایید نکرده است، اما حضور آن‌ها را در این شهر، که پایتخت استان شمال کیوو است را پذیرفته است. این دولت روز یکشنبه اعلام کرد که روابط دیپلماتیک خود را با رواندا قطع کرده و این کشور را به تجهیز گروه شورشی M23 با سلاح و نیرو متهم کرده است. همچنین، کارکنان دیپلماتیک خود را از این کشور فراخوانده است. سخنگوی دولت رواندا در پاسخ به سوال CNN درباره حمایت احتمالی از M23، نه تایید و نه تکذیب کرد.
در روزهای اخیر، بیش از یک دوجین از نیروهای حافظ صلح خارجی و همچنین فرمانده نظامی استان شمال کیوو در تلاش برای مقابله با شورشیان کشته شده‌اند. هزاران نفر از ساکنان محلی نیز در حال فرار از پیشروی این شورشیان به سوی گومای هستند.
آخرین تحولات در جمهوری دموکراتیک کنگو
کشته شدن سربازان آفریقای جنوبی: ارتش آفریقای جنوبی روز سه‌شنبه تایید کرد که چهار سرباز دیگر این کشور که در کنگو به عنوان بخشی از مأموریت صلح سازمان ملل مستقر بودند، جان خود را از دست داده‌اند. این رخداد تنها چند روز پس از کشته شدن نه سرباز دیگر در درگیری‌های اخیر در این منطقه رخ داده است. حضور نیروهای نظامی آفریقای جنوبی در کنگو به‌عنوان بخشی از عملیات حفظ صلح سازمان ملل متحد (MONUSCO) در تلاش برای کاهش خشونت‌ها و حفظ امنیت است. این تلفات سنگین برای نیروهای حافظ صلح نشان‌دهنده شدت درگیری‌ها و خطرات زیادی است که این نیروها با آن مواجه هستند. هرچند نیروهای صلح‌بان سازمان ملل در کنگو برای حفظ امنیت مردم و پیشگیری از گسترش خشونت‌ها در این منطقه مستقر هستند، اما این تلفات و حملات به‌ویژه در زمان‌هایی که شورشیان کنترل مناطق بیشتری را به دست می‌آورند، باعث نگرانی‌های جدی در سطح بین‌المللی شده است.
وضعیت بیمارستان‌ها و برنامه‌های کمک‌های غذایی: آژانس‌های امدادی اعلام کرده‌اند که بیمارستان‌ها در گومای به‌شدت تحت فشار قرار گرفته‌اند. صدها نفر که در درگیری‌ها آسیب دیده‌اند، به دنبال درمان در بیمارستان‌ها بوده‌اند، که از جمله آن‌ها کودکان به‌شدت زخمی شده‌اند. وضعیت به‌حدی بحرانی است که بسیاری از بیمارستان‌ها ظرفیت لازم برای درمان این تعداد مجروح را نداشته و این امر منجر به افزایش تلفات می‌شود. به‌علاوه، برنامه‌های کمک‌های غذایی که توسط برنامه جهانی غذا (WFP) برای حمایت از آوارگان و نیازمندان در منطقه ارائه می‌شد، به‌دلیل شرایط وخیم امنیتی و ادامه درگیری‌ها به‌طور موقت متوقف شده است. این توقف در برنامه‌های امدادی باعث تشدید بحران انسانی و افزایش گرسنگی در میان مردم خواهد شد.
گزارش‌ها از خشونت‌ها و آسیب‌های ناشی از جنگ: بنا بر گزارش‌ها، “جسدهای زیادی” در خیابان‌های گومای مشاهده شده است. این وضعیت نشان‌دهنده شدت درگیری‌ها و گستردگی خشونت‌ها در داخل شهر است. علاوه بر کشتار، گزارش‌ها حاکی از تجاوزات جنسی علیه غیرنظامیان و غارت اموال است. این خشونت‌ها نه‌تنها زندگی مردم را تهدید می‌کند بلکه بر امنیت اجتماعی و روانی شهروندان نیز تأثیرات منفی زیادی خواهد داشت. در این میان، کشته شدن “باله‌زی باگوندا”، بوکسور معروف کنگویی که در تلاش بود تا کودکان محلی را از مناطق درگیر نجات دهد، نشان‌دهنده تأثیرات و عمق بحران انسانی است. این حادثه به‌ویژه در حالی رخ داده است که باگوندا از طرف نهادهای بشردوستانه برای کمک به تخلیه کودکان درگیر با بحران کار می‌کرد.
هشدارهای صلیب سرخ و خطرات بهداشتی: صلیب سرخ جهانی روز سه‌شنبه هشدار داد که بی‌ثباتی و خشونت‌ها در گومای می‌تواند منجر به شیوع بیماری‌ها، از جمله ابولا، شود. در این شرایط بحرانی، ممکن است آزمایشگاه‌هایی که نمونه‌هایی از این بیماری را در اختیار دارند، تحت تأثیر قرار بگیرند. این نگرانی به‌ویژه برای منطقه‌ای که در آن بیماری‌های واگیر مانند ابولا در گذشته شیوع داشته، بسیار جدی است. پاتریک یوسف، مدیر منطقه‌ای صلیب سرخ جهانی برای آفریقا، ابراز نگرانی کرده است که یکی از آزمایشگاه‌های بیومدیکال در گومای که بسیار نزدیک به دفتر صلیب سرخ است، در معرض آسیب قرار گیرد. از آنجا که این بیماری‌ها به‌راحتی می‌توانند از طریق تماس با مایعات بدن یا برخورد با محیط‌های آلوده منتقل شوند، هرگونه اختلال در فعالیت‌های این آزمایشگاه‌ها می‌تواند به شیوع گسترده‌تر بیماری‌های خطرناک منجر شود.
اعتراضات در پایتخت کینشاسا و واکنش‌های دیپلماتیک
اعتراضات در کینشاسا: در کینشاسا، پایتخت جمهوری دموکراتیک کنگو، گروهی از معترضان تجمع کرده و آتش به‌پا کردند. این اعتراضات به‌ویژه در مقابل سفارتخانه‌های غربی و آفریقایی شدت گرفت، از جمله سفارت رواندا. معترضان با انتقاد از دخالت‌های احتمالی رواندا در بحران کنونی، اعتراضات خود را ابراز کردند. این اعتراضات به‌ویژه در پی قطع روابط دیپلماتیک کنگو با رواندا صورت گرفته که نشان‌دهنده افزایش تنش‌ها میان دو کشور است. در جریان این اعتراضات، سفارت فرانسه هدف حمله قرار گرفت و معترضان با بمب‌های آتش‌زا به آن حمله کردند. با این حال، معترضان موفق به ورود به محوطه سفارت نشده‌اند.
اعتراضات در کینشاسا، پایتخت جمهوری دموکراتیک کنگو، در ماه‌های اخیر بیشتر شده است و به‌ویژه پس از تشدید درگیری‌ها در شرق کشور و متهم شدن رواندا به حمایت از شورشیان M23، تنش‌ها میان دو کشور شدت گرفته است. این حملات به سفارتخانه‌ها و نهادهای دیپلماتیک غربی و آفریقایی نشان‌دهنده اعتراضات شدید مردمی علیه دولت رواندا است و نشانه‌ای از نگرانی‌های مردم در مورد مداخلات خارجی در امور داخلی کنگو است.
واکنش وزارت خارجه فرانسه: وزارت خارجه فرانسه در بیانیه‌ای اعلام کرد که سفارت فرانسه در کینشاسا هدف حمله و بمب‌گذاری آتش‌زا قرار گرفته است. این حمله به‌ویژه در شرایطی صورت گرفت که بحران‌های داخلی و کشمکش‌های دیپلماتیک در حال افزایش هستند. با وجود اینکه معترضان نتوانستند وارد محوطه سفارت شوند، این حمله نشان‌دهنده شدت اعتراضات و افزایش خشونت‌ها در کینشاسا است. دولت فرانسه احتمالاً
هشدار سفارت آمریکا به شهروندان: در ادامه این بحران، سفارت ایالات متحده در کینشاسا نیز نسبت به افزایش خشونت‌ها در شهر هشدار داد و از شهروندان آمریکایی خواست که برای حفظ ایمنی خود به پناهگاه بروند و در صورت امکان از کینشاسا خارج شوند. این هشدار از طرف سفارت ایالات متحده در پی افزایش درگیری‌ها و ناآرامی‌ها در پایتخت کنگو صادر شد. در بیانیه‌ای که سفارت منتشر کرد، آمده است که “با توجه به افزایش خشونت در سراسر شهر کینشاسا، سفارت ایالات متحده از شهروندان آمریکایی می‌خواهد که در مکان‌های امن پناه بگیرند و در صورت امکان از طریق گزینه‌های تجاری موجود، شهر را ترک کنند.”
این هشدار به‌ویژه پس از تشدید درگیری‌ها در شرق کنگو و احتمال گسترش خشونت‌ها به سایر مناطق از جمله پایتخت صادر شده است. وزارت خارجه آمریکا به شهروندان خود توصیه کرده که اقدامات احتیاطی بیشتری اتخاذ کنند و در صورت امکان از مناطق ناآرام دوری کنند. این اقدام نمایانگر نگرانی‌های جدی در مورد وضعیت امنیتی کینشاسا و احتمال گسترش بحران به دیگر مناطق کنگو است.
چگونگی تشدید درگیری‌ها در جمهوری دموکراتیک کنگو و دلایل آن
درگیری‌ها میان نیروهای کنگویی و سربازان رواندا در مرزهای مشترک دو کشور شدت گرفته است، و نگرانی‌ها در خصوص وقوع یک جنگ تمام‌عیار به سرعت در حال افزایش است. در روز دوشنبه، خبرهایی منتشر شد مبنی بر اینکه ارتش کنگو با نیروهای رواندا در مرزهای مشترک تبادل آتش داشته‌اند. این در حالی است که در همان روز، صدای تیراندازی از فرودگاه گومای به گوش رسید که پس از تصرف این فرودگاه توسط شورشیان، فرودگاه بسته شد. منابع اطلاعاتی فرانسوی به سی‌ان‌ان اعلام کردند که گروه M23 کنترل کامل فرودگاه را از روز سه‌شنبه به دست گرفته است. همزمان، بیش از ۴۰۰۰ زندانی از یک مرکز اصلاحی فرار کرده‌اند که وضعیت را در شهر گومای پیچیده‌تر کرده است.
در بیانیه‌ای که ارتش اروگوئه، که نیروهایش بخشی از ماموریت صلح سازمان ملل در گومای هستند، منتشر کرد، آمده است که «صدها» سرباز کنگویی پس از یک اولتیماتوم ۴۸ ساعته از سوی گروه M23، تسلیم شده‌اند.
تلویزیون ملی رواندا همچنین تصاویری از سربازان کنگویی که سلاح‌های خود را به نیروهای رواندایی در یک پست مرزی تسلیم می‌کنند، منتشر کرده است.
چطور این درگیری‌ها تشدید شد؟
جمهوری دموکراتیک کنگو طی دهه‌ها با خشونت‌های می‌لیشیایی روبرو بوده است، از جمله شورش‌های مسلحانه توسط گروه M23 که ادعا می‌کند از منافع جوامع اقلیتی رواندوفون، از جمله قوم توتسی، دفاع می‌کند. از سال ۲۰۲۲، گروه M23 شورش تازه‌ای علیه دولت کنگو آغاز کرده و بخش‌های وسیعی از استان شمالی کیو را که مرز مشترک با رواندا و اوگاندا دارد، اشغال کرده است.
گروه شورشی همچنین از چندین ماه پیش کنترل روبایا، یک شهر معدنی در شمال کیو را که یکی از بزرگترین ذخایر کلتان جهان را در خود جای داده، به دست گرفته است. این ماده معدنی در تولید تلفن‌های همراه کاربرد دارد.
بی‌نتو کیتا، رئیس ماموریت سازمان ملل در کنگو، در گزارش ماه سپتامبر خود به شورای امنیت سازمان ملل گفت که «رقابت بر سر استخراج و تجارت منابع طبیعی» باعث تشدید درگیری‌ها میان گروه‌های مسلح در شرق کشور شده است. به گفته وی، تجارت کلتان از معادن کنترل‌شده توسط گروه M23 در روبایا، بیش از ۱۵ درصد از تولید جهانی تانتالوم را تأمین می‌کند و به گروه شورشی ماهیانه حدود ۳۰۰ هزار دلار درآمد می‌دهد.
گروه M23 این اتهامات را رد کرده و حضور خود در منطقه روبایا را «صرفاً انسانی» عنوان کرده است. اما گزارشی از گروه کارشناسان سازمان ملل در دسامبر سال گذشته فاش کرد که «حداقل ۱۵۰ تن کلتان به صورت غیرقانونی به رواندا صادر شده و با تولید رواندا مخلوط شده است.»
گزارش افزود که از آوریل سال گذشته، گروه M23 با حمایت نیروهای دفاعی رواندا (RDF) توانسته است پیشرفت‌های قابل توجهی در اشغال مناطق جدید به دست آورد، و این روند نشان می‌دهد که هدف واقعی این گروه گسترش قلمرو و تصرف دائمی مناطق است.
چرا گومای مهم است؟
گومای که خانه‌ای برای حدود دو میلیون نفر است، بزرگترین شهر استان شمالی کیو به شمار می‌آید. شورشیان M23 در روز دوشنبه برای دومین بار سعی کردند این شهر را به تصرف خود درآورند. این در حالی است که گروه M23 در سال ۲۰۱۲ نیز برای مدت کوتاهی گومای را تصرف کرده بود.
ویلی نگوما، سخنگوی گروه M23 به سی‌ان‌ان گفت که هدف این گروه از تصرف گومای نگرانی برای ساکنان این شهر است که از جمله اقلیت‌های قومی کنگویی توتسی در آن زندگی می‌کنند. او اظهار داشت: «ما نمی‌خواهیم گومای را تصرف کنیم بلکه می‌خواهیم آن را آزاد کنیم. جمعیت در رنج هستند و باید هرچه سریعتر نجات یابند.»
اما به گفته پروفسور دادی صالح، تحلیلگر سیاسی و اقتصادی کنگویی، علاقه M23 به گومای به دلیل ویژگی‌های استراتژیک و نمادین این شهر است. گومای دارای یک فرودگاه بین‌المللی است و نزدیکی آن به رواندا و دریاچه کیوو، مسیر آسانی را به جنوب کیو باز می‌کند.
اما مهمتر از همه، صالح می‌گوید که سقوط گومای به دست گروه M23 «نماد تصرف کامل و تمام‌عیار شرق جمهوری دموکراتیک کنگو» خواهد بود.
واکنش‌ها به حمایت رواندا از M23
کارشناسان سازمان ملل بر این باورند که حدود ۳۰۰۰ سرباز رواندایی در کنار نیروهای M23 در شرق کنگو عملیات می‌کنند و تعدادشان بیشتر از شورشیان این گروه در کنگو است. صالح، تحلیلگر کنگویی، اظهار داشت که رواندا فقط از گروه M23 حمایت نمی‌کند بلکه خود رواندا «گروه M23 است».
کشورهای غربی مانند ایالات متحده، بریتانیا و فرانسه حمایت رواندا از این گروه شورشی را محکوم کرده‌اند. سخنگوی دولت رواندا، یولاندی ماکولو، به سی‌ان‌ان گفت که کشورش «تمامی اقدامات لازم را برای دفاع از مرزهای خود و حفاظت از مردم رواندا انجام خواهد داد.»
وی افزود که یک گزارش سازمان ملل شواهدی از همکاری ارتش کنگو با یک گروه می‌لیشیایی هوتو علیه یک گروه شورشی عمدتاً توتسی به نام CNDP منتشر کرده است. گروه M23 از این گروه شورشی به وجود آمده است. این گروه می‌لیشیایی مسئول نسل‌کشی توتسی‌ها و هوتوهای میانه‌رو در رواندا در سال ۱۹۹۴ بوده است.
آیا راهی برای صلح وجود دارد؟
رهبران شرق آفریقا قصد دارند طی ۴۸ ساعت یک جلسه اضطراری برگزار کنند تا راه‌حل‌هایی برای بحران پیدا کنند. رئیس‌جمهور کنیا، ویلیام روتو، روز دوشنبه خواستار برگزاری این نشست شد و از روسای‌جمهور کنگو و رواندا خواست تا «ندای صلح را بشنوند.»
با این حال، مداخله‌های قبلی که توسط کشورهایی مانند آنگولا انجام شده، شامل توافقات آتش‌بس، نتوانسته‌اند مانع از ادامه درگیری‌ها شوند. صالح، تحلیلگر کنگویی، معتقد است که «راه‌حل‌هایی هنوز در دسترس هستند»، به‌ویژه اگر رهبران به توافق برسند، اما مسئله اصلی کیفیت این راه‌حل‌ها است.
او افزود: «منطقه به یک راه‌حل پایدار برای وضعیت امنیتی نیاز دارد، و برای رسیدن به این هدف، یکی از شروط این است که جمهوری دموکراتیک کنگو باید قادر به تأمین امنیت و کنترل اقتصاد خود باشد.»
* ترجمه: زهره نوروزپور
315 315