در روزهای اخیر، مخالفت‌ها و تأخیر در صدور مجوز دفن برخی چهره‌های مطرح کشور در قطعه نام‌آوران بهشت زهرا، دوباره بحث‌هایی را پیرامون شفافیت و عدالت در خاکسپاری چهره های مطرح در این قطعه را به راه انداخته است.
نورا حسینی: هواداران تیم استقلال خشمگین بودند و ناراحت. پیکر یکی از پیشکسوتان این تیم چند روز در سردخانه منتظر موافقت رئیس شورای شهر تهران برای خاکسپاری در قطعه هنرمندان بود. فرزند این قهرمان ملی گفته بود که پدرش وصیت کرده بود که در قطعه نام‌آوران در کنار همبازیان قدیمی‌اش دفن شود. اما سعید حق‌وردی، مدیرعامل سازمان قهرمانان ملی کشور، سه روز پس از فوت فرامرز ظلی اعلام کرد که مجوز دفن پیکر او در قطعه نام‌آوران صادر نشده و قرار بود این موضوع با دستور مهدی چمران در شورای شهر حل شود. در نهایت، پس از پیگیری وزیر ورزش و دستور شهردار تهران، این مجوز صادر شد و او امروز در قطعه نام‌آوران دفن شد.
گفته می‌شود دلیل اولیه مخالفت با دفن او در این قطعه، تصویب قانونی بود که تنها قهرمانان المپیک را مشمول دفن در قطعه نام‌آوران می‌داند. با این حال، کسانی که یک بار گذرشان به این قطعه از بهشت زهرا افتاده، با نام‌هایی مواجه می‌شوند که هیچ تناسبی با این دستورالعمل ندارند.
جواد تاجیک، مدیرعامل سازمان بهشت زهرا، در توضیح این موضوع می‌گوید: «اختیار دفن اموات در قطعه نام‌آوران با سازمان بهشت زهرا نیست. درباره این موضوع باید رئیس شورای شهر تهران تصمیم‌گیری کند. طبق ضابطه‌ای که برای این موضوع وجود دارد، وزارت ارشاد یا وزارت ورزش و جوانان باید تشخیص دهند که هنرمند یا ورزشکاری حائز شرایط دفن در قطعه نام‌آوران است و باید نامه‌ای به رئیس شورای شهر تهران ارسال کنند. رئیس شورا نیز پس از بررسی موضوع، دستور و مجوز دفن را صادر می‌کند. در مورد مرحوم ظلی نیز نامه‌ای در تاریخ ۱۶ فروردین به رئیس شورای شهر ارسال شد. طبق دستور رئیس شورا، باید دفن مرحوم در روز گذشته انجام می‌شد، اما به خواست خانواده مرحوم ظلی، مراسم تدفین به امروز موکول شد. بین فوت مرحوم ظلی تا ارسال نامه وزارت ورزش ۴ روز وقفه ایجاد شد، اما پس از ارسال نامه به شورای شهر، مراحل اداری به سرعت و بدون وقفه انجام شد. در واقع تعللی از سوی مدیریت شهری در این زمینه وجود نداشت.»
علیرضا نادعلی، سخنگوی شورای اسلامی شهر تهران، در خصوص اینکه گفته شده تنها قهرمانانی که مدال المپیک دارند مجوز دفن در بهشت زهرا را دارند، در حالی که این قانون باعث می‌شود چهره‌های زیادی از نام‌آوران ورزش‌های توپی در این قطعه دفن نشوند، با اشاره به وضعیت فعلی دفن در قطعه نام‌آوران به خبرآنلاین می‌گوید: «تا جایی که بنده اطلاع دارم، رویه‌ای سنتی در این زمینه وجود داشته که از ادوار مختلف شهرداری تاکنون دنبال شده است. بر اساس این رویه، علاوه بر هنرمندان، چهره‌های شاخصی از جمله ورزشکاران، قهرمانان و برخی شخصیت‌های دیگر نیز در این قطعه به خاک سپرده شده‌اند.»
سخنگوی شورای اسلامی شهر تهران ادامه می‌دهد: «قاعده دقیق و رسمی حاکم بر این فرآیند، نیازمند بررسی بیشتری است.»
نادعلی با تأکید بر لزوم شفاف‌سازی و تدوین ضوابط روشن در این زمینه گفت: «به نظر می‌رسد تعریف روابط و مقررات مشخص برای دفن در این قطعه ضروری است تا از بروز ابهام یا برخوردهای سلیقه‌ای جلوگیری شود؛ شفاف‌سازی ضوابط نه‌تنها به تصمیم‌گیری منصفانه کمک می‌کند، بلکه احترام به جایگاه نام‌آوران را نیز تضمین خواهد کرد.»
بیشتر بخوانید :
جست و جوی گنج در بهشت زهرا؛ گفتند از دوران پهلوی دفن شده است
انتقاد از رفتار دوگانه شورای شهر
حجت نظری، عضو پیشین شورای شهر تهران، نیز با انتقاد از نبود ضوابط شفاف در خصوص دفن افراد در قطعه نام‌آوران بهشت زهرا، به خبرآنلاین می‌گوید: «بر اساس مصوبات موجود، اختیار صدور مجوز دفن در این قطعه به رئیس شورای شهر سپرده شده تا به مدیرعامل سازمان بهشت زهرا اعلام نظر کند، اما تاکنون روابط مشخص و مدونی در این زمینه دیده نشده است. در برخی موارد، افرادی در قطعه نام‌آوران دفن شده‌اند که در همه دوره‌های مدیریت شهری و شورا، این افراد حتی نسبت به سایر دفن‌شدگان، امتیازات کمتری داشته‌اند.»
نظری با اشاره به نبود رویه ثابت می‌گوید: «در مواجهه با یک موضوع واحد، شاهد رفتارهای متفاوت بوده‌ایم؛ چه در دوره‌های مختلف شورای شهر و چه حتی در یک دوره. این موضوع با عدالت سازگار نیست.»
وی به مواردی اشاره کرد که در آن‌ها پاسخ‌های متفاوتی از سوی شورا به متقاضیان ارائه شده است. «برای نمونه، از برخی درخواست‌کنندگان خواسته شده مدرکی دال بر مدال‌آوری متوفی ارائه دهند، در حالی که در موارد دیگر، ارائه نامه‌ای از وزارت ورزش و جوانان ملاک عمل قرار گرفته است. به یاد دارم در زمان درگذشت مرحوم پرویز ابوطالب، با نامه مدیرعامل باشگاه استقلال، آقای محسن هاشمی رئیس وقت شورای شهر، مجوز دفن در قطعه نام‌آوران را صادر کرد. اما در مورد مرحوم فرامرز ظلی، با وجود اینکه وی مدال‌آور بوده و وزارت ورزش نیز پیگیر موضوع بود، دفن وی با تأخیر و تنها پس از ورود شهردار نهایی شد.»
این عضو پیشین شورای شهر با انتقاد از رفتار دوگانه در مواجهه با نام‌آوران می‌گوید: «اگر ضوابطی در این زمینه وجود دارد، باید به‌صورت شفاف منتشر شود تا مردم بدانند چه کسانی مشمول این امکان هستند و روند آن چگونه طی می‌شود.»
نظری تأکید کرد: «نبود اطلاع‌رسانی عمومی، فضا را برای تصمیم‌گیری‌های سلیقه‌ای باز می‌گذارد که قطعاً شایسته جامعه ما نیست. شورای شهر باید در این زمینه ورود کرده و اگر در گذشته نیز قصوری بوده، باید مسئولیت آن را پذیرفت؛ ضوابط مربوط به دفن نام‌آوران نباید به‌گونه‌ای سخت‌گیرانه تدوین شود که افراد شایسته از آن محروم شوند. این ضوابط پس از نهایی شدن باید به اطلاع عموم برسد تا هم از انتظار نابه‌جا جلوگیری شود و هم شأن و جایگاه نام‌آوران کشور حفظ شود.»
قطعه نام آوران کجاست؟
در بهشت زهرا(س) قطعه‌ای به‌نام «نام‌آوران» وجود دارد؛ ورزشکاران، نویسندگان، اهالی رسانه، افرادی که اهدای عضو کرده‌اند و به‌طور کلی افرادی که نامی آشنا داشته و در سطح جامعه تأثیرگذار بوده‌اند، در این قطعه آرمیده‌اند. نام‌آوران در فاز ۲ بهشت زهرا در قطعه ۲۵۵ دفن می‌شوند. ورزشکارانی که در سطح جهانی مانند المپیک بازی کرده‌اند یا مدال‌آور بوده‌اند، با مجوز کمیته ملی المپیک، خبرنگاران با مجوز معاونت رسانه‌ای ارشاد، نویسندگان و دیگر نام‌آوران با تأیید رئیس شورای شهر در این قطعه به خاک سپرده می‌شوند.در قطعه ۲۵۵ بهشت زهرا(س)، منطقه‌ای هم برای افرادی که اهدای عضو کرده‌اند، پیش‌بینی شده است و با ارائه نامه از انجمن اهدای عضو، این افراد در این قطعه به خاک سپرده می‌شوند.
احمد مسجدجامعی، عضو سابق شورای شهر تهران پیش‌تر درباره پیشینه شکل‌گیری قطعه نام‌آوران گفته بود: «سال‌ها پیش کلمه هنرمند، طیف وسیع‌تری از تعریف ساده هنرمند را در برمی‌گرفت و شامل روزنامه‌نگاران و نویسندگان هم می‌شد. همه این موارد به معاونت هنری وزارت ارشاد اعلام می‌شد و آن‌ها هم اقدام می‌کردند. مثلاً مرحوم زرین‌کوب و زریاب خویی و… هم در همین قطعه دفن هستند. چند سال پیش یکی از روزنامه‌نگاران به‌نام مرحوم سیدمهران قاسمی فوت کرد. آن زمان من در وزارت ارشاد نبودم، اما به آقای ایمانی، معاون هنری آن زمان وزارت ارشاد گفتم که ایشان هم در گروه همان کسانی است که با توجه به شناخت ما می‌تواند در قطعه هنرمندان دفن شود و اگر امکان دارد این مسأله انجام شود. به‌هرحال این کار انجام نشد و وزارت ارشاد با این قضیه موافقت نکرد و ما با بهشت زهرا صحبت کردیم و ایشان در قطعه دیگری دفن شدند که منطقه بکری هم بود. دومین نفری که در این قطعه به خاک سپرده شد، مرحوم احمد بورقانی بود و این قطعه بعد از مدتی به قطعه نام‌آوران تغییرنام داد.»
تمام مخالفت های حاشیه ساز
مخالفت با خاکسپاری مرحوم ظلی تنها حاشیه این قطعه بهشت زهرا نبود. در ابتدای دهه ۹۰، فقدان دستورالعمل شفافی برای تشخیص افراد واجد شرایط دفن در قطعات هنرمندان، نام‌آوران و ورزشکاران بهشت زهرا (س) خبرساز شده بود که جنجالی‌ترین آن مخالفت با خاکسپاری احسان نراقی در این قطعه بود. جاهد جهانشاهی، مترجم و منتقد تئاتر، و مرتضی ثاقب‌فر نیز نتوانستند در قطعه نام‌آوران و هنرمندان بهشت زهرا (س) دفن شوند.
در نیمه دی‌ماه سال ۹۴، اما شورا دستورالعملی در این رابطه مصوب کرد. براساس ماده واحده‌های این آیین‌نامه، افراد معروف در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی و… می‌توانستند در این قطعه دفن شوند و دستگاه‌های ذیربط همانند بیت مقام معظم رهبری، ریاست جمهوری، کمیته ملی المپیک، وزارت فرهنگ و ورزش می‌توانستند برجستگان حوزه‌های مختلف را معرفی کنند.
در آن جلسه شورای شهر، احمد حکیمی‌پور، رئیس کمیته میراث فرهنگی شورای شهر تهران گفت که: «افرادی می‌توانند به‌عنوان مشاهیر در این قطعه دفن شوند که دارنده نشان از مقام معظم رهبری، دارندگان نشان‌های دولتی، چهره‌های ماندگار، رتبه‌های برتر قاریان قرآن، دارندگان مدال‌های المپیک و یا افرادی که از سوی رئیس شورای شهر و شهردار معرفی می‌شوند، باشند.»
اما به نظر می‌رسد این آیین‌نامه در بسیاری مواقع ملاک عمل نبوده و مسأله دفن نام‌آوران در قطعه بهشت زهرا، نه‌تنها یک چالش اجرایی بلکه یک فرصت برای بازنگری در نحوه برخورد با چهره‌های تاثیرگذار کشور است. شفاف‌سازی در این زمینه، تدوین ضوابط مشخص و جلوگیری از برخوردهای سلیقه‌ای می‌تواند عدالت را در این فرآیند حفظ کند. تا زمانی که قانون‌گذاری روشن و یکپارچه‌ای برای دفن افراد در این قطعه نداشته باشیم، همین ابهامات و مشکلات ادامه خواهند داشت. مسئله‌ای که باید حل شود تا دیگر هیچ نام‌آوری نگران جایگاه خود در تاریخ نباشد.