"وفاق" برای چه و با که؟ نظریه پردازی گذار

در نظر و عمل تلفیقی از سه رویکرد برای شناخت وضعیت موجود، تعیین وضعیت مطلوب و کلیت و تفصیل فرآیند گذار به کار می آید. بهره‌گیری از سه رویکرد، رفت‌وآمدی (recursive) و تعاملی (interactive)  است و نمی‌توان یکی از رویکردها را کاملاَ بر دیگران مقدم دانست.

۴-۱- منظور از گذار، انتقال (transfer) یک سیستم -مانند جامعه- از وضعیت موجود به وضعیت دیگر- معمولا وضعیت مطلوب- است. در این بحث، «گذار» برای وضعیت اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، حقوقی، علم و فناوری و هکذا در یک جامعه مطرح است. در دسته‌بندی کِه‌نِت بولدینگ (Boulding, ۱۹۵۶)، چنین سیستمی را مجتمعی (Societal) می‌نامند. سیستم‌های مجتمعی در بالاترین سطح پیچیدگی قرار دارند. برای نمونه، مباحثی مانند توسعه‌ی ملی، از سنخ مجتمعی است. به اجمال می‌توان گفت که پیچیدگی این سیستم ها ناشی از وجود تعداد بسیار عوامل و روابط کمی-کیفی (به ویژه کیفی بودن ناشی از دخالت انسان)، دینامیزم، آمیزه‌ای از بود/کمبود داده‌ها و نیز بدساختاری است.

گذار چه به عنوان هدف یا به عنوان وسیله فرض شود، فرآیند گذار در منتهای پیچیدگی است؛ زیرا به دینامیزم وضعیت مجتمعی می‌پردازد. البته رفع مشکلات سیستم‌های پیچیده، لزوماً پیچیده نیست. برای نمونه، در یک سیستم پیچیده‌ی ناشی از نابخردی، برگشت به خردوزی، ممکن است چاره باشد. بر حسب ویژگی‌های سیستم، در تفصیل و اجراء، نیز پیچیدگی مورد انتظار است. 

۴-۲- پشتوانه نظری برای گذار عبارتند از: اول، بر مبنای «تحلیل ساختاری»- یعنی تعیین عوامل و روابط درونی- سیستم مجتمعی تعیین شود. این تحلیل در پی این پاسخ است که «چگونه و چرا وضعیت موجود رخ داده است؟». 

دوم، بر مبنای «تحلیل رفتاری» است. در این تحلیل به برون‌داد وضعیت موجود می پردازد و در پی پاسخ است که «وضعیت موجود چه ویژگی‌های رفتاری و پیامدی- اعم از اصلی و فرعی- دارد؟».  

سوم، بهره‌گیری از تجارب گذار دیگران است. فرض بر این است که «فرایند گذار» در جوامع دیگر، کمابیش ویژگی‌های همانند دارند. بهره گیری از تجارب گذار دیگران موجب آسان تر و ارزان.تر شدنِ فرآیند گذار در زمینه‌ی جدید می‌شود. به عبارت دیگر، تجارب دیگران به عنوان الگوی مبنا (benchmark) به کار می‌آید.

لازم به یادآوری است که در نظر و عمل تلفیقی از سه رویکرد برای شناخت وضعیت موجود، تعیین وضعیت مطلوب و کلیت و تفصیل فرآیند گذار به کار می آید. بهره‌گیری از سه رویکرد، رفت‌وآمدی (recursive) و تعاملی (interactive)  است و نمی‌توان یکی از رویکردها را کاملاَ بر دیگران مقدم دانست.

Boulding, Kenneth E. ۱۹۵۶. ‘General Systems Theory–The Skeleton of Science’, Management Science, ۲: ۱۹۷-۲۰۸

* رضا رمضانی خورشید دوست ،دانشگاه صنعتی امیرکبیر و انجمن علوم سیستم های ایران 

منبع: کانال نویسنده

۲۱۶۲۱۶