هندوانه‌های ایرانی در بازار روسیه متهم به دارا بودن نیترات بیش از حد مجاز شده‌اند؛ اگرچه صحت این ادعا در هاله‌ای از ابهام است، اما نشان می‌دهد استانداردهای کشورهای واردکننده مانند روسیه برای نیترات و سموم در محصولات کشاورزی، سخت‌گیرانه است و ایران برای حفظ بازارهای صادراتی خود نیاز به رعایت این استانداردها دارد.
الهه جعفرزاده: مطالعات علمی و گزارش‌های قبلی نشان می‌دهند که برخی محصولات کشاورزی ممکن است در مواردی نیترات بالایی داشته باشند، به‌ویژه اگر از کودهای شیمیایی به‌صورت غیراصولی در پرورش آنها استفاده شود. مطالعات پیشین نشان داده که سطوح بالای نیترات، در برخی موارد می‌تواند برای کودکان خطرناک باشد، اما به‌طور کلی خطر آن برای بزرگسالان محدود است.
همچنین طی سال‌های گذشته نیز گزارش‌هایی از بازگرداندن برخی محصولات کشاورزی ایران، مانند فلفل دلمه‌ای و کیوی، از روسیه و هند منتشر شده؛ که دلیل آن، باقی‌مانده سموم یا فلزات سنگین مانند نیترات بیش از حد مجاز عنوان شده بود.
در همین راستا، به تازگی ویدئویی هم در فضای مجازی منتشر شده که نشان می‌دهد معاون دومای (پارلمان) روسیه طی بازرسی و بازدید از میدان میوه و تره‌بار مسکو، با دستگاه نیترات‌سنج یک هنداونه ایرانی را مورد سنجش قرار می‌دهد؛ نتیجه حاکی از این است که هنداونه‌هایی که از ایران صادر می‌شوند، ۵ برابر حد مجاز حاوی نیترات هستند.
مهدی سروی، کارشناس امنیت غذایی، در این‌باره به خبرآنلاین می‌گوید: «صادرات مواد غذایی خام، به‌ویژه محصولات کشاورزی، به کشورهای دیگر نیازمند نظارتی دقیق و جدی است. همچنین بر شناسنامه‌دار شدن این مواد تأکید جدی وجود دارد؛ که در این زمینه تعاونی‌های تولید و شرکت‌های بازرگانی که اقدام به صادرات می‌کنند، می‌توانند نقش اثرگذاری داشته باشند. اگرچه نگرانی‌هایی درباره نیترات در محصولات کشاورزی ایران وجود دارد، اما ادعای پنج برابر بودن نیترات در هندوانه‌های صادراتی به روسیه بدون شواهد رسمی تأیید نشده و نیاز به بررسی بیشتر دارد.»
سطح طبیعی نیترات در هندوانه چقدر است؟ اصلاً خطری دارد؟
هندوانه به طور طبیعی حاوی نیترات است (به طور متوسط بین ۱۰ تا ۱۰۰ میلی‌گرم نیترات در هر کیلوگرم)، اما مقدار آن معمولاً کم و در محدوده ایمن برای مصرف انسان قرار دارد. این مقدار در مقایسه با سبزیجاتی مانند اسفناج، کاهو یا چغندر (که می‌توانند ۱۰۰۰ تا ۳۰۰۰ میلی‌گرم بر کیلوگرم نیترات داشته باشند) بسیار ناچیز است.
همچنین مطالعه‌ای در ایران (منتشرشده در ScienceDirect) نشان داد که هندوانه‌های کشت‌شده در برخی مناطق ایران بین ۲۰ تا ۲۰۰ میلی‌گرم بر کیلوگرم نیترات دارند. در مواردی که کودهای ازته بیش از حد استفاده شده بود، این مقدار بالاتر بود، اما همچنان برای بزرگسالان بی‌خطر تلقی می‌شد. کودکان به دلیل وزن کمتر و حساسیت بیشتر ممکن است در برابر نیترات اضافی آسیب‌پذیرتر باشند؛ با این حال، مصرف متعادل هندوانه حتی برای کودکان هم مشکلی ایجاد نمی‌کند.
نیترات‌ها ترکیبات طبیعی موجود در خاک هستند که گیاهان، از جمله هندوانه، از طریق ریشه جذب می‌کنند. میزان نیترات در هندوانه به عوامل مختلفی مانند نوع خاک، روش کشاورزی، استفاده از کودهای شیمیایی و شرایط محیطی بستگی دارد.
استانداردهای جهانی، مانند استانداردهای اتحادیه اروپا یا سازمان جهانی بهداشت (WHO)، معمولاً برای نیترات در میوه‌ها حد خاصی تعیین نمی‌کنند، زیرا مقدار آن در میوه‌هایی مثل هندوانه به ندرت به سطح خطرناک می‌رسد. با این حال، برخی کشورها مانند روسیه ممکن است استانداردهای سخت‌گیرانه‌تری داشته باشند؛ مثلاً کمتر از ۶۰-۹۰ میلی‌گرم بر کیلوگرم برای هندوانه.
چالش رعایت استانداردهای جهانی در صادرات محصولات کشاورزی ایران
استانداردهای کشورهای واردکننده مانند روسیه برای نیترات و سموم در محصولات کشاورزی، سخت‌گیرانه است و ایران برای حفظ بازارهای صادراتی خود نیاز به رعایت این استانداردها دارد.
سروی در این خصوص عنوان می‌کند: «ادعای فوق -که صحت آن مشخص نیست- در خصوص پیاز جنوب کرمان هم مطرح است و تنها به هندوانه منحصر نمی‌شود. اما به هر جهت، شرکت‌هایی هم وجود دارند که این قبیل محصولات را به صورت مشخص و با استانداردهای لازم به سایر کشورها، خصوصاً روسیه، صادر می‌کنند؛ که این بسیار حائز اهمیت است و چه بهتر که چنین ظرفیت‌هایی در ایران ارتقا پیدا کنند؛ که هم به تولید کشور جهت بدهند و به بهبود کیفیت کمک کنند و هم در بازارهای صادرات جهانی از اعتبار محصولات ایرانی دفاع کنند.
از این طریق می‌توان حرکت موفق‌تری در مسیر صادرات داشت و کالاها را از چرخه صادرات بدون نظارت، که اغلب به واسطه بازرگانان خرده‌پا صورت می‌گیرد و کنترلی بر روی استانداردها و سلامت آنها نمی‌شود، خارج کرد و مدیریت شایسته‌تری بر کیفیت داشت.»
چگونه نیترات باقی‌مانده در هندوانه را کاهش دهیم؟
شست‌وشوی دقیق: شستن هندوانه قبل از برش می‌تواند هرگونه آلودگی سطحی را کاهش دهد. اگرچه نیترات در بافت داخلی گیاه است و با شست‌وشو حذف نمی‌شود، اما این کار از انتقال آلودگی‌های خارجی به داخل میوه هنگام برش جلوگیری می‌کند.
انتخاب محصولات ارگانیک: هندوانه‌های ارگانیک که با کودهای طبیعی (مانند کمپوست) پرورش یافته‌اند، معمولاً نیترات کمتری دارند، زیرا از کودهای شیمیایی نیتروژنی کمتر استفاده می‌شود. هنگام خرید، به برچسب‌های ارگانیک یا گواهی‌های معتبر توجه کنید. همچنین، خرید از تولیدکنندگان محلی که روش‌های کشاورزی پایدار را رعایت می‌کنند، می‌تواند احتمال وجود نیترات اضافی را کاهش دهد.
مصرف متعادل: مصرف متعادل هندوانه (مثلاً چند برش در روز) خطر تجمع نیترات را به حداقل می‌رساند. تنوع در مصرف میوه‌ها و سبزیجات نیز از قرارگیری بیش از حد در معرض نیترات یک محصول خاص جلوگیری می‌کند. برای کودکان، که حساسیت بیشتری به نیترات دارند، بهتر است مصرف هندوانه در حد اعتدال باشد و با میوه‌های کم‌نیترات مانند سیب یا موز ترکیب شود.