چند روز پیش یکی از معاونین سازمان مدیریت بحران شهر تهران درباره سیستم هشدار سریع زلزله در ١٢ ثانیه قبل از زلزله بیاناتی بشرح ذیل فرمودند: هشدار زلزله به تهرانی‌ها؛ انتظار ۱۲ ساله برای ارسال پیامک
معاون پیشگیری و کاهش خطر سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران: پس از ۱۲ سال فعالیت بر روی هشدار سریع زلزله، زمستان امسال سامانه هشدار سریع سیل و زلزله پایتخت افتتاح می‌شود. سامانه مدیریت زلزله و هشدار سریع امسال یعنی اوایل زمستان افتتاح می‌شود بطوریکه حدود ۱۲ ثانیه قبل از زلزله پیامک هشدار ارسال شده تا اقداماتی انجام شود.خبرانلاین
متعاقب این فرمایشات سیل انبوه خبرگزاری ها و مردم از طریق تلفن یا پیامک درباره این خبر از اینجانب و صحت و سقم مطلب فوق سوال فرمودند که پاسخ اینجانب به دو نمونه خبری آن بشرح زیر می باشد. البته بسیاری از مطالب بنده در خبرهای کوتاه مسلما انعکاس پیدا نکرد که ناچارا این مرقومه هم به آنها اضافه می شود، باشد در حد ممکن پاسخگوی مردم عزیز کشور باشد، ان شاءالله
١- https://farsnews.ir/niyazgoli/1725461823434693880/ «هشدار-زلزله-قبل-از-وقوع»-در-هیچ-کجای-دنیا-وجود-ندارد
٢- https://www.mizanonline.ir/fa/news/4791282/ واکنش-یک-زلزله%E2%80%8Cشناس-به-راه%E2%80%8Cاندازی-سامانه-هشدار-سریع-زلزله-در-تهران-تشخیص-زلزله-۱۲-ثانیه-زودتر-از-وقوع-در-حال-حاضر-تقریبا-ممکن-نیست
اعم مطالب فهرست وار:
١- هشدار با پیش بینی فرسنگها تفاوت دارد، امروزه با حسگرهای متفاوت می شود سیستم های هشدار بر اساس تغیرات سرعت، شتاب، مسافت، دما، حرارات، توان نور، تغیر مکان، … و تقریبا هر واریانتی، سیستم هشدار فراهم ساخت، همانطور که در بازارها هم بوفور موجودند، ولی اینکه عامل زلزله را دقیق شناسایی نماید و سپس اطلاع دهد ! بسیار سخت و هنوز سالها با آن فاصله داریم، شاید هم هیچ زمان!؟
٢- آنچه امروزه بر روی برخی اپلیکشن ها، برنامه ها، گوشی ها یا سیستم های شهری در حال پیاده سازی است عملا ShakeAlert است یعنی “هشدار لرزش” که البته سعی شده است در حد توان از علم موجود و از پارامترهای زلزله برای کالیبره کردن آنها استفاده شود، اما بدانیم که فعلا سالها از کامل و دقیق بودن آن دوریم. بله با هر لرزشی در محدوده پارامترهای ورودی و تعریف شده امکان تحریک و ارسال پیام مد نظر صاحب سامانه فراهم می شود و این کار بسیار ساده ایی است، اما درست بودن پیام برای شناسایی دقیق زلزله بسیار بسیار سخت و فعلا دور از دسترس می باشد !
٣- برخی معتقد هستند که داشتن این سیستم نیم بند بهتر از نبودن آن است، بله می تواند باشد اما باید دانست که هشدار غلط هم برای مردم و هم برای سیستم های شهری فاجعه بار می تواند باشد، چرا که در صورت ارسال هشدار غلط، مردم به درها و خروجی ها و … هجوم خواهند آورد که برای مثال در مدارس برای خروج و در اثر ریزش نماهای سنگین و … می توان تصور کرد که یک هشدار اشتباه چه مکافاتی را در شهر می تواند رقم بزند. برای قطع سیستم ها در شهر نیز مثل برق، گاز، اب، سیستم مترو و اتاقهای جراحی و … مصیبت شدیدتر خواهد بود. چه بسا شروع مجدد آنها زمان بر و بسیار بسیار هزینه بر خواهد بود ! سال پیش یک هشدار اشتباه نیز توسط شبکه مخابرات در قالب پیامک برای عده ایی بصورت تلفنی ارسال شد که خوشبختانه چون مردم آموزش ندیده بودند توجه نکردند ! تخمین بنده از فاجعه محتمل اینکه اگر مردم آنرا جدی و برای همه نیز ارسال شده بود، حداقل١٠٪ مردم شهر یعنی حدود یک یا یک و نیم میلیون نفر صدمات جدی همچون ضربه مغزی را می توانستند متحمل باشند. قبل از هر هشداری می بایستی تعلیمات لازم برای اینکه در صورت وقوع چه باید کرد امری الزامیست !؟ شوخی نیست، برخی بزرگنمایی هایی ها برای پر کردن کم کاری های سالیان گذشته و عقب افتادگی ها و ترک فعل ها در زمینه مقاوم سازی شهر در برابر زلزله می تواند بسیار بسیار خطرناک برای شهروندان قلمداد شود. لذا دقت های لازم از سوی مسئولان شهری در بیان مطالب به مردم بهتر است موارد بطور کامل و دقیق لحاظ و بیان شود، برخی اقدامات عجولانه و مطالعه نشده یا غیر مطمئن در زلزله می تواند خود کشنده باشد.
٤- اینکه، تشخصی زلزله حقیقی توسط یک حسگر و یا چندین حسگر و صدور فرمان بر اساس تشخیص یک زلزله واقعی و تعریف شده کار آسانی نیست. برای مثال با تعریف اینکه مثلا اگر شتاب از این حد یا چندین پارامتر مطرح در زلزله بصورت تجمعی از حدی فراتر رفت و یا اگر دیگر عوامل در رابطه با زلزله که خود به پیچیده ترین عوامل وابسته است بلافاصله سیستم ها را قطع و پیام بفرست ! خود کار ساده ای است ولی ممکن است که در بیشتر مواقع اشتباه باشد و زلزله ای اصلا در کار نباشد ! مهمتر از آن شرایط خاک مناطق عبوری موج های زلزله از آنها تا رسیدن به نقطه مطرح می باشد بای دانست که خاک همانند یک فیلتر الکترونیکی عمل می کند و برخی فرکانس ها را در شرایطی فیلتر و برخی را ممکن است امپلی فای و بزرگنمایی کند، لذا هشدار زلزله درست ! بسیار کار مشکلی است و هنوز بصورت کامل در دسترس نمی باشد، ان شا الله با پیشرفت علم الکترونیک، حسگرها، پردازش داده ها، مهندسی زلزله و مهندسی امواج امید می رود شاید روزی امکان تشخیص دقیق زلزله و نه فقط یک لرزش و هشدار کامل و درست آن فراهم شود، ولی این موضوع بنظر سالها طول خواهد کشید، بهتر است در شرایط فعلی اگر یک درصد روی هشدار سریع انرژی و سرمایه گذاری می شود مسئولان شهری ٩٩ درصد بقیه را روی مقاوم سازی شهرها بکار بگیرند آنچه که در دنیا عموما مرسوم است !
٥- مبانی هشدار زلزله و سیل هم با هم کاملا متفاوت هستند و نه تنها در زلزله، ١٢ ثانیه پنجره تعریف شده می تواند محمل علمی داشته باشد و نه در سیل ! باز در سیل شاید بشود به گونه ای غیر مستقیم این امرا گنجانید ولی باید در هر دو مورد توجه داشت که زمان درک حسگر، پیام و شخص دریافت کنند و فاصله فی مابین منشا و دربافت کننده در هر مورد متغیر خواهد بود، شاید و حتما باید در گفتار مسئولان بازنگری شود !
استاد نمونه کشور در مهندسی سازه، زلزله و مدیریت بحران