برای تبیین چالش‌های اصلی وحدت اجتماعی در کشور، لزوم برنامه‌ریزی دقیق، گفت‌وگوی میان‌نسلی، کاهش نابرابری‌ها، پذیرش تنوع فرهنگی و نقش محوری دولت در بازسازی اعتماد عمومی و شکل‌گیری هویت ملی مشترک اهمیت دارد.
در تبیین مفهوم «امتناع‌های اجتماعی» باید گفت: این اصطلاح به موانعی گفته می‌شود که مانع از ایجاد وحدت و همبستگی در سطح اجتماعی می‌شوند و دو نوع امتناع وجود دارد. امتناع‌های ذاتی که به‌طور طبیعی غیرقابل جمع‌اند، مانند تضاد بین شب و روز، و امتناع‌های عارضی که بر اثر شرایط و عوامل بیرونی به وجود می‌آیند.
یکی از نمونه‌های برجسته این امتناع‌ها، تعارض میان «آزادی» و «امنیت» است. «آزادی ذاتاً مطلوب است، اما اجرای بی‌ضابطه آن می‌تواند به ناامنی، فساد و برخی جرائم همچون بی‌حجابی منجر شود و همین موضوع باعث دوقطبی شدن جامعه و تضعیف وفاق اجتماعی می‌گردد.»
«اگرچه جمهوری اسلامی توانسته تعادلی میان تغییر انقلابی و ثبات ایجاد کند، اما در سطح جامعه این تعادل به نحو کامل اجرایی نشده و این ناهماهنگی مانعی برای وفاق اجتماعی است.»
یکی از موانع مهم وفاق، رقابت و تضاد شدید میان گروه‌های سیاسی است.«اصول‌گرایان و اصلاح‌طلبان به‌صورت متقابل همدیگر را کنار می‌گذارند و در این فضا، جریان سومی هم در تلاش است دو جناح سنتی را به حاشیه براند که این وضعیت به سختی امکان وحدت را فراهم می‌کند.»
موضوع نابرابری و تنوع فرهنگی مدیریت‌نشده نیز از دیگر مشکلات است. «بعد از ۴۶ سال از انقلاب، هنوز فرهنگ اسلامی انقلابی به فرهنگ غالب تبدیل نشده است و شکاف‌های فرهنگی میان اقشار مختلف، اقوام و مذاهب به بی‌اعتمادی و بی‌عدالتی منجر شده که مانع وحدت ملی است.»
تعارض میان منافع فردی و جمعی یکی دیگر از موانع وفاق است که در این باره می توان به اختلاف فاحش حقوق‌ها و امکانات بین مدیران و برخی از وزارتخانه‌ها و اقشار اثرگذاری مانند معلمان، اشاره کرد که این نابرابری‌ها اعتماد عمومی را کاهش داده و انسجام ملی را تضعیف می‌کند.
یکی دیگر از چالش‌های جدی جامعه «تضاد میان نسل‌ها» است. «نسل جدید با ارزش‌های دینی و سنتی نسل گذشته بیگانه شده و آزادی را بدون قید و شرط می‌طلبد، در حالی که نسل پیشین بر پایه باورهای مذهبی رشد یافته است و این شکاف باعث کاهش همدلی و وفاق شده است.»
فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، با سرعت تغییر ارزش‌ها و کمرنگ کردن مرزهای اخلاقی، شکاف فکری میان نسل‌ها را افزایش داده است. همچنین مرجعیت‌های سنتی مانند پدر و مراجع دینی، جایگاه خود را از دست داده‌اند و نسل جدید تصمیمات خود را مستقل می‌گیرد که این مسئله موجب فاصله نسلی و تعارض ارزش‌ها شده و مانعی برای وفاق شده است.
تفاوت انتظارات مردم از حکومت نیز از موانع مهم وفاق اجتماعی است. در دوران طاغوت همه بر سر تغییر نظام و ایجاد نظام اسلامی توافق داشتند، اما امروز هر فرد آرمان و خواسته متفاوتی دارد که باعث پراکندگی و اختلاف شده است.
فضای بی‌اعتمادی میان مردم و دولت از دیگر مشکلات اساسی است. «دولت از مردم انتظار همراهی دارد اما مردم به آن بدبین‌اند یا دولت مردم را متهم به کارشکنی می‌کند که این چرخه بی‌اعتمادی باعث بی اعتمادی دو طرف و مانع وحدت و وفاق شده است. راهکار عبور از این وضعیت ، جایگزینی حسّ برادری و همدلی بجای بدبینی است، همان‌گونه که در صدر اسلام وحدت با پیمان اخوت میان مهاجران و انصار شکل گرفت.
تنوع هویتی در کشور، به‌ویژه اختلافات مذهبی میان شیعه و سنی و تمایزات قومی یکی دیگر از موانع جدی وحدت ملی است که در دوران انقلاب این اختلافات در سایه هدف مشترک کمرنگ شده بود، اما امروز نیازمند پذیرش این تنوع و تقویت هویت ملی مشترک هستیم.
دولت نقش حیاتی در تحقق وحدت دارد و باید با حل مشکلات اقتصادی، گرانی و کاهش ارزش پول، آموزش فرهنگ همزیستی، احترام متقابل و مسئولیت‌پذیری، زمینه وحدت فراهم شود.«حل این مسائل نیازمند مدیریت و برنامه‌ریزی جدی است، نه شعارهای صرف.»
ایجاد سازوکارهای گفت‌وگوی بین نسلی و تعامل میان اقوام، بازتعریف نقش احزاب سیاسی به منظور خدمت به منافع ملی، آموزش عمومی درباره احترام متقابل، رعایت حقوق دیگران و پایبندی به قانون، بازسازی شبکه‌های ارتباطی اجتماعی و تقویت مهارت‌های حل اختلاف، مدیریت هوشمندانه تنوع فرهنگی و شکل‌دادن به هویت ملی مشترک، و همچنین مسئولیت‌پذیری دولت در پاسخگویی به مطالبات اقتصادی و اجتماعی مردم از جمله راهکارهای تحقق وفاق اجتماعی است. با توجه به چالش‌های اصلی وحدت اجتماعی در کشور، لزوم برنامه‌ریزی دقیق، گفت‌وگوی میان‌نسلی، کاهش نابرابری‌ها، پذیرش تنوع فرهنگی و نقش محوری دولت در بازسازی اعتماد عمومی و شکل‌گیری هویت ملی مشترک مورد تأکید می باشد.
وفاق اجتماعی نیازمند بازسازی عمیق در بنیان‌های فرهنگی، سیاسی و اقتصادی کشور است و اگر قرار است جامعه‌ای متحد و مقاوم شکل بگیرد، باید به جای شعار، صداقت، برادری، اعتماد و عدالت واقعی در رفتارهای روزمره نظام و نخبگان جاری شود.
ت