حال که دولت چهاردهم به ریاست جناب آقای دکتر پزشکیان در حال شکل‌گیری است، مواردی به نظر نگارنده می‌رسد تا به ویژه در معاونت علمی و ورازت علوم تحقیقات و فناوری بدانها در دولت چهاردهم پرداخته شود.
– فرصت آفرینی برای همه جوانان و نیروهای تحصیل‌کرده ایرانی به صورت برابر و صرفا بر اساس صلاحیت. در سال‌های اخیر بخشی از مهمترین سرمایه‌های ملی ایران به دلیل عدم فرصت تحصیل یا کار به کشورهای عمدتا صنعتی مهاجرت کرده اند. باید چنان عمل شود تا هم روند مهاجرت از کشور کند شود و هم شاهد مهاجرت معکوس تدریجی و داوطلبانه به داخل باشیم.
– نقشه راه علمی (به عنوان یک برنامه ای راهبردی کلان) باید مورد بازنگری قرار گیرد. بخش‌های مختلفی در نقشه ذکر شده که بیشتر آن را شبیه “فهرست آرزوها” می‌کند. در حالی که “نقشه راه” باید شامل “اهداف سنجش‌شده و مطالعه‌شده” باشد. برای توسعه علم و فناوری نیازمند تجدید نظر در برنامه راهبردی و تدیبل نقشه راه علمی کشور به نقشه ای با اهداف شفاف و واقع‌بینانه هستیم. از نظر پرداختن به علوم پایه و کاربردی باید تکلیف اهداف راهبردی توسعه ایران کامل مطالعه شود و واقعا “هدف‌های راهبردی” و نه “آرزوها” در پژوهش‌های کشور با محوریت حل مسایل کشور دنبال شود. مسائل کشور از نظر توسعه علمی بر اساس برنامه هفتم توسعه باید به صورت واقع‌بینانه و با توجه به امکانات کشور مورد توجه و بازنگری قرار گیرد.
– حذف فیلترینگ اینترنت اگر چه مطالبه‌ای عمومی است ولی در بخش علمی باید به سرعت و فوریت هر نوع محدودیت حذف و پهنای باند برای تمام دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها، اعضای هیئت علمی و کارشناسان و تمامی دانشجویان به استاندارد جهانی برسد.
– تقویت معاونت علمی ریاست جمهوری بر پایه توسعه “فناوری” و هم‌چنین “حمایت از نخبگان از طریق بنیاد نخبگان”در معاونت علمی و توسعه گسترده شرکت‌های دانش بنیان باید دنبال شود.
– بخش مهمی از اشتغال در دنیای امروز به اشتغال در مشاغل برخط بر می‌گردد. زمینه توسعه اشتغال از راه دور باید در دولت چهاردهم فراهم شود. استفاده گسترده از کار از راه دور در دوران کرونا تحول سازمانی بزرگی را ایجاد کرد. با این حال، اجرای کار از راه دور الزامی فوری برای دوران همه‌گیری بود و فن‌آوری‌ها و سامانه‌های جدید باید بدون آزمایش یا آموزش قبلی پیاده‌سازی می‌شدند. نگرانی اصلی این نوع اشتغال‌زایی، کم شدن تعاملات اجتماعی، کیفیت دسترسی و سرعت اینترنت و افزایش حجم کار است. ۲۵ درصد از آمریکایی‌های دورکار در برابر دستورات کارفرما برای بازگشت به کار در دفتر مقاومت نشان دادند.
– انتظار می‌رود که شاخص “نوآوری” در توسعه علم و فناوری، در پرورش دانشجو، در رده‌بندی دانشگاه‌های و پژوهشگاه‌ها در داخل و معرفی آنها در سطح بین‌المللی به عنوان یک شاخص جدی تلقی شود. هنوز کشور ما در رتبه‌بندی‌های مربوط به نوآوری در جهان هنوز حضور ندارد.
– بودجه‌های پژوهشی بسیار محدود و عملا در بسیاری موارد حذف‌شده و پژوهشگران با مشکلات مختلفی مواجهند. سرمایه‌گذاری در برخی موارد نوآورانه که موردنیاز راهبردی کشور در زمینه انرژی‌های نو، مرتبط با گازهای گلخانه‌ای و گرم شدن زمین و حذف هوای آلوده شهرها هستند.
– بدنه مدیریتی و بروکراتیک پژوهش و فناوری ایران باید با نیروهای جوان‌تر و متخصصان مستعد و مسلط به مدیریت با نیروهای جوان و توانمند با اولویت متخصصان در سنین ۳۵ تا ۴۵ سال باید نوسازی شود. معیار مهم در این زمینه به باور نگارنده، تلاش برای بین‌المللی کردن آموزش عالی و پژوهش در ایران و پرورش افراد در داخل کشور در تراز بین‌المللی است. این فرایند به توسعه ایران کمک بسیار خواهد نمود.
– بسیاری از تجهیزات علمی و پژوهشی جدید سه دهه است که نوسازی و به‌روزرسانی نشده‌اند، نیازمند صرف هزینه‌های فراوان هستیم. مشارکت‌های بین‌المللی می‌تواند کمک خوبی به سرمایه‌گذاری در جهت نوسازی زیرساخت علمی و پژوهشی و هم‌چنین تجهیزات آزمایشگاهی و رصدی کشور کند.
*استاد دانشگاه و اقلیم‌شناس