کلیفورد ادموند باسورث، تاریخدان، ایرانشناس و مترجم انگلیسی «تاریخ بیهقی» که ۱۰ سال پیش در چنین روزی درگذشت، در مقدمه ترجمه کتاب نوشته است: شخصیتها در این کتاب به شکل تصویری و سهبعدی شده از متن خارج میشوند و شما در برابر یک نمایش میایستید.
به گزارش کاویان گلد، ابوالفضل بیهقی دبیر فاضل و مشهور دوره غزنویان بود که اثر عظیم خود، تاریخ بیهقی را بر پایه یادداشتهای دقیقش نگاشت. این مجموعه سترگِ تاریخی و ادبی نشاندهنده بخشی از روزگار غزنویان است. متاسفانه فقط پنج قسمت از سی قسمت این مجموعه ارزشمند باقی مانده است. از بین رفتن این فصلها از زمان زنده بودن بیهقی شروع شده است؛ طوری که خودش میگوید: «اگر کاغذها و نسختهای من، همه به قصد، ناچیز نکرده بودندی، این تاریخ از لونی دیگر آمدی.» تاریخ بیهقی تنها گزارش رویدادهای تاریخی نیست؛ بلکه بیشتر شبیه اثر هنری و ادبی است که نویسنده تلاش کرده صحنهها و شخصیتهایی خلق کند تا عبرت آموز مردمان باشد و هرگز کهنه نشود. چنانچه خودش هم میگوید: «غرض من آن است که تاریخ پایهای بنویسم و بنایی بزرگ افراشته گردانم، چنانکه ذکر آن تا آخر روزگار باقی ماند.» این جمله بیهقی برای ما یادآور تلاش و خواسته فردوسی است که ۵۰ سال از او بزرگتر بود.
به گزارش ایرنا، تاریخ بیهقی، نثر کلاسیک باارزش اثر ادبی محسوب میشود، زیرا ارزش هنریاش از بار اطلاعاتی که به ما میدهد بسیار بیشتر است. خودش میگوید: «در دیگر تواریخ چنین طول و عرض نیست… من چون این کار پیش میگرفتم، میخواهم که دادِ این تاریخ را به تمامی بدهم و گردِ زوایا و خبایا برگردم تا هیچچیز از احوال پوشیده نماند…». بیهقی حوادث و شخصیتهای دوره غزنویان را با چنان نثر پویا و دل انگیز و با شیوهای روایت گونه بیان میکند که گویی داستانهایش را برای مخاطب امروزی نوشته است. داستان پردازیهای مبتنی بر پایه حقیقت در این اثر گاهی شبیه شورانگیزترین و جذابترین صحنههای سینمایی میشود. بیهقی تا حدی به نوشتن اعتقاد دارد که میگوید: «مرد آنگاه آگاه شود که نوشتن گیرد و بداند پهنای کار چیست.»