آیا وام‌های فرزندآوری، جمعیت را بیشتر کرده است؟ بررسی‌ها نشان می‌دهد یک نوزاد از زمانی که متولد می‌شود تا یک‌ماهگی، بالاتر از عدد وام فرزندآوری هزینه دارد. خرید یک سیسمونی ساده حدود ۳۷ میلیون تومان، شیرخشک و پوشک، در عادی‌ترین حالت ماهانه دو میلیون تومان می‌شود. به اینها باید هزینه بیمارستان و بارداری، مراجعه به پزشک، زایمان طبیعی یا سزارین و انتخاب بیمارستان خصوصی یا دولتی را هم باید اضافه کرد.
به گزارش خبرآنلاین،آیا وام‌های فرزندآوری، جمعیت را بیشتر کرده است؟ بررسی‌های «شرق» نشان می‌دهد یک نوزاد از زمانی که متولد می‌شود تا یک‌ماهگی، بالاتر از عدد وام فرزندآوری هزینه دارد. خرید یک سیسمونی ساده حدود ۳۷ میلیون تومان، شیرخشک و پوشک، در عادی‌ترین حالت ماهانه دو میلیون تومان می‌شود. به اینها باید هزینه بیمارستان و بارداری، مراجعه به پزشک، زایمان طبیعی یا سزارین و انتخاب بیمارستان خصوصی یا دولتی را هم باید اضافه کرد.
رویداد 24 در خبری نوشت:هر بار ویزیت پزشک زنان، حدود ۳۰۰ هزار تومان است، اگر نوزاد نارس باشد، زردی داشته باشد یا اینکه دوقلو و چندقلو باشد، هزینه‌ها چند برابر می‌شود. هزینه قراردادن نوزاد در دستگاه برای رفع زردی، آن‌هم در بیمارستان‌های دولتی شبی ۲۵۰ هزار تومان و در بیمارستان خصوصی شبی دومیلیون‌و ۵۰۰ هزار تومان است. در بهترین حالت اگر این بیمارستان‌ها جا داشته باشند، در بیمارستان خصوصی حدود ۹۰ میلیون تومان و در بیمارستان دولتی ۹ میلیون تومان هزینه تولد نوزاد نارسی است که بعدها هم با هزاران مشکل ریزودرشت پوستی و تنفسی مواجه می‌شود.
وام‌های فرزندآوری منجر به افزایش فرزند شده است؟
هفته گذشته دستورالعمل اجرائی وام فرزندآوری سال ۱۴۰۴ از سوی بانک مرکزی، در راستای اجرای ماده ۱۰ قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت ابلاغ شد. براساس این، بانک‌ها و مؤسسات اعتباری غیربانکی موظف‌اند از محل منابع قرض‌الحسنه پس‌انداز و جاری شبکه بانکی مطابق دستورالعمل مشخص‌شده به اعطای تسهیلات قرض‌الحسنه فرزندآوری اقدام کنند. با این حساب، این چهارمین سال پیاپی است که دولت تسهیلاتی در راستای افزایش جمعیت کشور و تشویق خانواده‌ها به فرزندآوری ارائه می‌دهد، اما آیا وام‌های این‌چنینی برای خانواده‌ها گره‌گشا بوده است؟ «شرق» در این گزارش در پی یافتن پاسخ این پرسش است که وام‌های چند ده میلیونی دولت تا کجا به انگیزه‌ای برای فرزندآوری بدل شده است؟
آغاز تسهیلات مالی از دولت رئیسی
برای بررسی و تحلیل آورده حقیقی این وام نیاز است ابتدا نگاهی به آمارها بیندازیم. اینکه این ماجرا از چه زمانی شروع شده، مبالغ چقدر بوده و حالا به کجا رسیده؟ و وضعیت اقتصادی کشور در این سال‌ها چطور بوده است؟ نخستین بار که وام فرزندآوری در ایران به شکل رسمی و تحت این عنوان پرداخت شد، مربوط به سال ۱۴۰۱ بود. این طرح در چارچوب سیاست‌های افزایش جمعیت و حمایت از خانواده، با تصویب مجلس شورای اسلامی و ابلاغ بانک مرکزی اجرائی شد. مبلغ این وام برای فرزند اول ۲۰ میلیون تومان، فرزند دوم ۴۰ میلیون تومان، فرزند سوم ۶۰ میلیون تومان، فرزند چهارم ۸۰ میلیون تومان و برای فرزند پنجم به بعد صد میلیون تومان بود. در آن زمان، دلار حدود ۲۶ هزار تومان و نرخ تورم ۴۵.۸ درصد بود.
شرایط کلی دریافت وام هم به این ترتیب بود که متقاضیان تسهیلات باید یک ضامن معتبر یا سفته ارائه می‌دادند و بازپرداختش هم با نرخ سود چهار درصد، مطابق وام‌های قرض‌الحسنه احتساب می‌شد. از آن سال تا امروز، این وام هرساله افزایش رقم حدود ۱۰ تا ۲۰ میلیونی برای هر فرزند داشت و از سال ۱۴۰۲ هم دوره تنفس شش‌ماهه به شرایط بازپرداخت وام اضافه شد. طبق ابلاغیه بانک مرکزی، مبالغ وام برای امسال هم به این شرح است؛ ۴۴ میلیون برای فرزند اول، ۸۸ میلیون برای فرزند دوم، ۱۳۲ میلیون برای فرزند سوم، ۱۶۵ میلیون برای فرزند چهارم و ۲۲۰ میلیون تومان هم برای فرزند پنجم به بعد پرداخت می‌شود. این عددها هم در شرایطی به متقاضیان تسهیلات فرزندآوری داده می‌شود که همین حالا و در خلال مذاکرات بین ایران و آمریکا نرخ دلار بین صد تا ۸۵ هزار تومان در نوسان به سر می‌برد و نرخ تورم هم در آخرین گزارش‌ها مربوط به اسفندماه سال ۱۴۰۳، ۳۲.۵ درصد است.
۱۱ ماه است در صف انتظار وام فرزندآوری مانده‌ام
پس از گذشت چهار سال از آغاز ارائه این وام به خانواده‌ها، در حال حاضر یکی از مهم‌ترین معضلات درباره دریافت این وام برای والدین، معطلی‌های طولانی در صف دریافت تسهیلات است. براساس اخبار رسمی منتشرشده، بیشترین نسبت افراد در صف وام فرزندآوری مربوط به شش بانک شامل بانک مسکن، سپه، رسالت، پست‌بانک، رفاه و مهر ایران هستند. در بانک مسکن حدود ۶۸ درصد از متقاضیان در صف مانده‌اند. در بانک سپه ۶۲ درصد از متقاضیان وام در صف هستند، این میزان در بانک رسالت و پست‌بانک ۶۱ درصد و در بانک رفاه و مهر ایران نیز به ترتیب ۵۸ و ۵۵ درصد است.
«نسیم»، مادری که خودش ۱۱ ماه می‌شود در صف انتظار دریافت وام فرزندآوری است، از روند طول و دراز و پردردسر دریافت این وام به «شرق» می‌گوید: «من از همان ابتدا که متوجه بارداری شدم، سراغ دریافت این وام رفتم. راستش را بخواهید می‌دانستم که چنین عددی گرهی از زندگی ما باز نخواهد کرد. فقط با خودم گفتم که وقتی این مبلغ داده شود، بهتر است که من هم آن را بگیرم. حالا ۱۱ ماه گذشته و هنوز در صف انتظارم». این مادر ۳۹ساله حالا دیگر حتی دنباله دریافت وامش را هم نمی‌گیرد: «راستش را بخواهید، پس از آمدن فرزندم آن‌قدر درگیر شدم که برایم پیگیری این وام و کارهایش شدنی نبود. مدتی همسرم پیگیری کرد، اما حالا دیگر جفت‌مان عطایش را به لقایش بخشیدیم. کمتر از ۵۰ میلیون وام هم نهایتا پول چند بسته شیرخشک و پوشک و چند مرتبه ویزیت دکتر پسر من می‌شود».
کل وام فرزندآوری به‌سختی هزینه یک سیسمونی را می‌دهد
برای تحلیل اینکه عدد وام فرزندآوری تا چه اندازه می‌تواند در هزینه‌های والدین نقش ایفا کند، «شرق» به سراغ جمع‌آوری هزینه‌های اولیه تولد یک نوزاد رفت. هزینه‌های قیدشده در ادامه این گزارش در بازه زمانی که نوزاد به دنیا می‌آید تا یک ماه اول تولد اوست و ۹ ماه بارداری را در نظر نگرفته است؛ چراکه غالبا زمان ارائه وام به خانواده‌ها پس از تولد نوزادان خواهد بود. در نتیجه، هزینه ۹ ماه ابتدای بارداری که مربوط به معاینه‌های بارداری، سونوگرافی‌ها و آزمایش‌های مختلف است، خود پرونده مفصل دیگری را می‌طلبد. یکی از هزینه‌های ابتدایی مربوط به خرید سیسمونی و آماده‌سازی اتاق نوزاد است.
البته خرید ملزومات سیسمونی می‌تواند تا صدها میلیون هم پیش برود، اما ما سراغ آن دسته از ملزوماتی رفتیم که طبقات متوسط رو به پایین جامعه توان خریدش را داشته باشند. ساده‌ترین سیسمونی نوزاد شامل لوازم غذاخوری دو تا چهار میلیون، لوازم بهداشت و حمام دو تا پنج میلیون، لوازم حمل نوزاد حدود پنج میلیون، تخت و سرویس خواب ۱۰ تا ۱۵ میلیون و لباس‌های ضروری چهار تا هشت میلیون است. در این فهرست به لوازم به‌ظاهر غیرضروری مانند اسباب‌بازی و کتاب دیگر اشاره‌ای نشده، تا اینجا هزینه‌ها به ۳۰ میلیون تومان رسیده است که البته با وجود تورم، با سرعت بسیار بالایی رو به افزایش است.
بخش دوم هزینه‌های ضروری در یک ماه اول مربوط به قیمت پوشک و شیرخشک است. یک نوزاد به طور متوسط در یک ماه حدود سه بسته پوشک و هشت شیرخشک مصرف می‌کند که اگر باز هم قیمت متوسط این کالاهای ضروری را در نظر بگیریم، هزینه یک ماه آنها چیزی حدود دو میلیون تومان می‌شود. این عددها در حالی حساب شده‌اند که در نظر بگیریم به هر خانواده‌ای با کد ملی ۱۰ عدد شیرخشک داده می‌شود که هر دو عدد آن ۱۹۰ هزار تومان خواهد بود. درباره پوشک هم باید گفت ساده‌ترین نمونه‌های آن در همین سه ماه اخیر، افزایش قیمت تا صد هزار تومان را پشت سر گذاشته‌اند. از سوی دیگر، موارد خاصی مانند حساسیت به پوشک یا شیرخشک‌های معمولی در این عددها در نظر گرفته نشده است که اگر بخواهیم آن را هم در نظر بگیریم، هر بسته پوشک تا یک میلیون و هر بسته شیرخشک تا ۸۰۰ هزار تومان افزایش خواهند داشت.
اما سومین بخشی که هزینه‌های آنها حیاتی و ضروری به شمار می‌رود و از همان بدو تولد هم باید پرداخت شود، هزینه بیمارستان و بارداری است. البته این عدد با توجه به اینکه زایمان طبیعی باشد یا سزارین و مادر بیمه داشته باشد یا خیر و از سوی دیگر، بیمارستان خصوصی باشد یا دولتی، بسیار متغیر است. در نتیجه با گذر از این بخش سراغ هزینه‌های درمانی پس از زایمان می‌رویم که اگرچه آن‌هم بسیار نوسان دارد، اما می‌تواند چشم‌انداز مقبولی برای ترسیم وضع موجود ارائه دهد؛ از جمله سونوگرافی پس از زایمان مادر، ویزیت‌های پزشک زنان و معاینه وزن و قد نوزاد. هزینه یک بار ویزیت برای مطب پزشک متخصص حدود ۳۰۰ هزار تومان برای خانواده‌ها برآورد می‌شود. حالا اگر نوزاد نارس باشد، زردی داشته باشد یا اینکه دوقلو و چندقلو باشد، این هزینه‌ها به شکل صعودی نیز افزایش خواهند داشت.
به طور مثال، نوزاد نارس باید حدود ۲۰ تا ۳۰ روز در دستگاه NICU نگهداری شود که همه بیمارستان‌ها هم مجهز به آن نیستند. هزینه قراردادن نوزاد در این دستگاه‌ها در بیمارستان‌های دولتی شبی ۲۵۰ هزار تومان و در بیمارستان خصوصی شبی دو میلیون‌و ۵۰۰ هزار تومان است. در بهترین حالت اگر این بیمارستان‌ها جا داشته باشند، در بیمارستان خصوصی حدود ۹۰ میلیون تومان و در بیمارستان دولتی ۹ میلیون تومان هزینه تولد نوزاد نارسی است که بعدها هم با هزاران مشکل ریزودرشت پوستی و تنفسی مواجه خواهد شد. با همین نگاه ساده دریافتیم که هزینه یک نوزاد فقط برای اینکه به دنیا بیاید و یک ماه هم زندگی کند، از کل عدد وام فرزندآوری درصورتی‌که نوزاد اول باشد، هم بیشتر است.
بزرگ‌ترکردن دایره کار کودک
نکته قابل توجه در تحلیل وام فرزندآوری آنجاست که بدانیم اغلب خانواده‌های پایین‌تر از طبقه متوسط و در واقع با وضعیت اقتصادی ضعیف به سمت این وام‌ها گرایش خواهند داشت. به همین دلیل هم شاید بهتر باشد ذره‌بین را به سمت همین خانواده‌ها و این قشر از جامعه ببریم. بهترین راه دسترسی به این خانواده‌ها هم فعالان حوزه زنان و کودکان هستند که اغلب به شکل داوطلبانه در سازمان‌های مردم‌نهاد و برای کاهش آسیب‌های اجتماعی در آن مناطق کار می‌کنند. یکی از مددکارانی که در حوزه کودکان کار می‌کند و متمرکز بر محله دروازه غار تهران است، درباره اینکه خانواده‌ها در این منطقه از شهر تا چه اندازه به وام‌های فرزندآوری اقبال نشان داده‌اند به «شرق» می‌گوید: «وقتی خبر وام فرزندآوری اعلام شد، خیلی از خانواده‌های ساکن حاشیه شهر از ما دراین‌باره سؤال می‌کردند. به‌ویژه اینکه وام خاصیت افزایشی هم داشت و به ترتیب برای بچه‌های دوم و سوم و چهارم بیشتر می‌شد، توجهشان را جلب کرده بود. این در حالی بود که این خانواده‌ها اغلب در دهک‌های پایین بودند و همان بچه‌هایی که داشتند هم در شرایط مساعدی به سر نمی‌بردند و خیلی از فرزندانشان سوءتغذیه داشتند. اما با خودشان فکر می‌کردند که وام را به زخم زندگی می‌زنیم و بچه جدید را هم سر کار می‌فرستیم. حداقل این وام به رهن خانه یا فلان بدهی کمک می‌کند».